فرش های ایرانی پشت ویترین فرش‌فروشان استانبولی
«فرش های ایرانی فوق العاده هستند.» این جمله کوتاه را یکی از تجار فرش بازار بزرگ استانبول می‌گوید. او لابه‌لای صحبت‌هایش مدام جمله «فرش های ایرانی فوق العاده هستند» را تکرار می‌کند. «مهمت» ۷۲ ساله آنقدر به فرش های ایرانی علاقمند است که شاید کمتر کسی فکرش را بکند یک فرش فروش ترکیه‌ای این چنین به دستبافته های کشور همسایه‌اش عرق داشته باشد!
گفت و گوی من با این تاجر ترکیه‌ای از جایی کلید خورد که فرشی زیبای سه حوض پرندگان ایل خمسه استان فارس در ویترین مغازه قدیمی‌اش خودنمایی می‌کرد. وقتی وارد مغازه‌اش شدم به صندلی‌اش تکیه زده بود و در حال نوشیدن چای بود.
یکی از دیوارها پر بود از عکس‌های کوچک یادگاری گردشگران و مشتریان خارجی که از او و پدرش در طول ۷۰ سال گذشته فرش و دستبافته خریده بودند. وقتی به آقای مهمت گفتم «فرش شیراز» چند؟ جا خورد. اطلاعات بیشتری درباره فرش دادم و او با تبسمی گرم مرا مهمان چای کرد.
فرش هایی که از دیوار آویزان بودند بیشترشان ایرانی بود حتی نمکدانی که بالای سر نوه‌اش از دیوار آویخته شده بود. به مهمت پاشا گفتم آن توزکابی (نمکدان) چند؟ با خنده جواب داد پسرجان این همه اطلاعات را از کجا آورده‌ای؟ شغلت چیست؟ وقتی متوجه شد روزنامه‌نگار هستم سری به نشان رضایت تکان داد و گفت که چه خوب که روزنامه‌نگارهای ایرانی این همه از فرش می‌دانند.
به او پیشنهاد گفت و گو درباره فرش های ایرانی را دادم و با کمال میل قبول کرد. روی قالیچه کهنه بلوچ که روی قالیچه‌های تلنبار شده پهن شده، نشستم و درباره فرش پرسیدم.
آشنایی‌تان با فرش از چه زمانی شروع شد؟
پدرم، من، پسرم و نوه‌ام ۴ نسلی هستیم که با عشق فرش عجین شده‌ایم. فرش یعنی هنر، فرش یعنی فرهنگ، فرش یعنی زندگی، فرش یعنی عشق که شاید هر کسی نتواند آن را درک و تجربه کند. من با فرش از بچگی آشنا شدم زمانی که پدرم فرش هایی را که از مناطق مختلف می‌خرید و توی حیاط خانه پهن می‌کرد و به دقت آنها را وارسی می‌کرد. یک فرش فروش باید با نقشه های مختلف آشنا شود و من از طریق پدرم با فرش های ایرانی آشنا شدم. باید بگویم پس از این همه سال هنوز خیلی از نقشه های فرش ایرانی ها را نمی‌شناسم آنقدر که تنوع دارند.
یعنی بنظرتان تنوع فرش های ایرانی بیشتر از فرش های ترکیه‌ای هستند؟
بله، به نظرم قابل قیاس نیستند. ایرانی ها مناطق مختلف بافندگی با سبک های بسیار متفاوت دارند مثل شیراز و اصفهان و قم و کاشان و تبریز و مشهد و بختیاری و ترکمن و بلوچ و … . در گذشته فرش ایران از تنوع بسیار زیادی برخوردار بود ولی بافندگی در کشور شما مثل سابق نیست.
از دیدگاه شما فرش ایران چه جایگاهی در بین کشورهای صاحب هنر- فرهنگ فرش در جهان است؟
همیشه بین اینکه ترکیه یا ایران خاستگاه فرش بوده اختلاف نظرهایی بوده ولی از نظر من ایرانی‌ها همیشه متفاوت‌تر از بقیه بوده‌اند و فرش‌هایشان علاقمندان به فرش را در سراسر جهان شگفت‌زده می‌کند مثل فرش‌هایی که در دوران صفویان بافته شده‌اند؛ فرش های ابریشمی یا فرش‌هایی که با نخ طلا و نقره بافته شده‌اند، آنها معرکه هستند. آدم مجذوب این هنر می‌شود. رقابت با ایرانیان در زمینه طراحی غیر ممکن است.
شما به چه طرح‌هایی از فرش ایران علاقمند هستید؟
این سئوال بسیار سختی است. ایرانی ها استادکاران زبانزدی هستند که نقشه‌های خاصی را طراحی می‌کنند. فرش‌های شهری قم و کاشان و اصفهان را دوست دارم. فرش های روستایی همدان و فرش های عشایری شیراز یا افشار را خیلی می‌پسندم. آنها عالی هستند.
به ایران سفر کرده‌اید؟
بله چندین بار به ایران آمده‌ام. دوستانی هم در آنجا دارم. اگر کرونا از بین برود دوباره به ایران می‌روم. فرش‌هایی که در بازار تهران یا تبریز و قم و اصفهان می‌بینم به من انرژی می‌دهد. امیدوارم دوباره امکان سفر را داشته باشم.
فرش هایی را که در مغازه‌تان دارید از ایران خریده‌اید؟
برخی‌ها را برایم از ایران فرستاده‌اند ولی تعدادی را از کشور آلمان خریده‌ایم. ایرانی‌ها دیگر مثل گذشته نمی‌توانند فرش بفروشند دلیلش هم تحریم‌هاست، از طرفی فرش‌های کهنه و آنتیک را به خاطر گمرکی نمی‌توانند به کشورشان بازگردانند و مجبورند به قیمت پایین بفروشند؛ این فرصت خوبی برای خرید است.
از ایران طراح و مرمتکار فرش در استانبول مشغول به کار هستند؟
تا دلتان بخواهد از ایران مرمتکار و رفوگر به اینجا آمده. شرایط کار در استانبول بهتر از تهران است دلیلش این است که بسیاری از فرش‌های کهنه و کارکرده و آنتیک برای تعمیر به اینجا آورده می‌شوند و شرایط برایکسب درآمد برای مرمتکاران ایرانی مهیاست. بنظرم این فرصتی بود که خود ایرانی‌ها برای ورود فرش‌های آنتیک به کشورشان از دست داده‌اند.
بیشتر مشتریان شما از کدام کشورها هستند و اینکه به آنها می‌گویید فرشی که پسندیده‌اند ایرانی است؟
بازار استانبول یک بازار تاریخی است که بازدیدکنندگان زیادی دارد. در این میان گردشگران زیادی از فرش‌ها دیدن می‌کنند. معمولا کسانی که فرش یا دستبافته می‌خرند از کشورهای اروپایی، آمریکایی و روس‌ها هستند. من به آنها درباره فرش توضیح می‌دهم و اگر فرشی را که پسندیده‌اند ایرانی باشد حتما می‌گویم ایرانی است چراکه فرش ایران یکی از معروف‌ترین قالی‌های دنیاست.
در انتهای مصاحبه زوج جوانی که از ظاهرشان پیداست روس هستند وارد مغازه می‌شوند و درباره فرشی که در ویترین است می‌پرسند، همان فرشی که نقشه سه حوض پرندگان است و نوه مهمت پاشا به زبان انگلیسی درباره فرش برایشان می‌گوید و مرا نشان می‌دهد و می‌گوید این آقا فرش را بخوبی می‌شناسد، می‌توانید از او کمک بپرسید.
وقت رفتن است. مهمت و نوه‌اش تا جلوی مغازه بدرقه‌ام می‌کنند. چند قدم می‌روم و برای آخرین بار پرندگان حوض فرش را می‌بینم، پرندگان ۱۳۰ ساله‌ای که زیر نور زرد تند ویترین به رهگذران زل زده‌اند.
عکس و گزارش از حمید حاجی پور
