امام موسی صدر و آموزش قالیبافی در لبنان

راه‌اندازی کارگاه های قالیبافی در جنوب لبنان یکی از کارهایی است که امام موسی صدر و شهید چمران در زمینه فرهنگ و هنر انجام داده‌اند. این کارگاه‌ها در طول ۷ سال فعالیت دختران و زنان بسیاری را آموزش دادند ولی با ربوده شدن امام موسی صدر و جنگ داخلی لبنان و از سویی انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ این فعالیت فرهنگی برای همیشه متوقف شد.

نکته‌ای که مغفول مانده طراحی دارهای فلزی پیچ و مهره‌ای در سال ۱۳۵۰ از سوی دکتر چمران است که ابتکار جدیدی بشمار می‌رفت. این طراحی تحولی به دارهای قالی داد تا فرش‌هایی که بافته می‌شوند کجی نداشته باشند و بافنده راحت‌تر پشت آن ساعت‌ها مشغول گره‌زدن بر تار و پود باشد.

این گفت و گو حاصل تلاش مجتبی معینیان است که چندی پیش با این استادکار فرش در شهر کاشان انجام داده‌اند که از نظرتان می‌گذارنیم:

سید موسی صدر، معروف به امام موسی صدر، مرجع پرآوازه سیاسی و دینی شیعیان بسیار نام آشناست و شاید بسیاری بدانند که به فرهنگ و هنر علاقمند بوده است. با شادروانان جلال  آل احمد و سیمین دانشور نشست و برخاست داشته است اما شاید ندانند امام دستی نیز در هنر فرش داشته و در دوره‌ای که در لبنان می زیست، در آنجا کارگاه قالیبافی راه‌اندازی کرد و با شور و شوق فعالیت‌های این کارگاه را دنبال می‌کرد.

جعفر متشکر که در سال ۱۳۳۰ در آران زاده شده است بازنشسته بنیاد شهید انقلاب اسلامی است. گرچه گرد پیری روی سر و صورتش نشسته است اما خاطراتی ناب از امام موسی صدر دارد.

چگونه با امام موسی صدر آشنا شدید؟

در سال ۱۳۵۰ امام موسی صدر در ایران به واسطه برادرش آیت ‌الله حاج سید رضا صدر از حاج اکبر آقا ترسلی از اهالی کاشان که در تهران فرش فروشی و کارگاه قالیبافی داشت تقاضا  کارشناس فرش می‌کنند تا در جنوب لبنان اشتغال ایجاد کند. ایشان به واسطه مرحوم گل سرخی و حاج عباس بنی‌کاظمی که هر دو اهل کاشان بودند درباره بنده تحقیق کرده بودند.

بنده و همسرم بعد از انجام مقدمات کار عازم لبنان شدیم. در آنجا با همکاری شهید مصطفی چمران کارگا‌ه‌های آموزش قالیبافی را در موسسه جبل عامل و مهنیه ایجاد کردیم. مدیریت آن بر عهده دکتر چمران بود.

ما نقشه‌ها را از کاشان بردیم. طراحی نقشه‌ها را مرحوم حاج علی عابد انجام داده بود و خود من هم چله‌دوانی، رفوگری و رنگرزی را بلد بودم. در لبنان همه این کارها را انجام می‌دادم. البته مواد اولیه و مصالح را از طریق آقای بنی‌کاظمی تهیه می‌شد.

هدف امام موسی صدر از اره‌اندازی این کارگاه‌ها چه بود؟

هدف او از این کار ایجاد منزلت و حل مشکل دختران جنوب لبنان  اعم از شیعه و سنی بود که در منزل متمولین در بیروت کارگری می‌کردند. هدفش ایجاد معشیت برای خانواده‌ها و دخترها بود. بنده و همسرم در کارگاه‌های موسسه، قالیبافی را از چله‌دوانی تا انتها آموزش می‌دادیم. کارآموزان بعد از مهارت پیدا کردن در قالیبافی در منزل دار برپا می‌کردند و قالی می‌بافتند و البته در بعضی روستاها بعد از آموزش، قالیبافی به صورت کارگاهی دایر می‌شد. شیوه‌ای که تا آن زمان در ایران هم انجام نشده بود.

امام موسی صدر چگونه به کارگاه‌ها سرکشی می‌کرد؟

هر ۱۵ روز برای اقامه نماز جمعه به محله صور می‌آمدند و از کارگاه‌ها بازدید می‌کردند.

نقش دکتر چمراندر این میان چه بود؟

ما تحت نظر مدیرموسسه جبل عامل و مهینه به ریاست دکتر چمران فعالیت داشتیم. دکتر چمران طراحی و ساخت دارهای فلزی قالیبافی را انجام دادند و نوآوری در دار قالی ایجاد کردند. تمام اجزای دار قالی پیچ و مهره‌ای بود و کامل باز می‌شد و نقل و انتقال دارها راحت‌تر شد. در آن زمان در ایران دارها چوبی بود یا فلزی که قابلیت جدا شدن از یکدیگر را نداشت. دارها در آن موسسه نوع خاصی داشت که نمونه‌اش هنوز هم در ایران نیست. تمام فرش‌های بافته شده در آن موسسه ۶ متری بود.

زندگی در لبنان چگونه بود؟ کمی از سوابق فعالیت‌های خود هم بگویید؟

سه فرزند بنده به نام‌های فاطمه، عباس و حسین در لبنان در همان موسسه به دنیا آمدند که اذان اقامه‌شان را امام موسی صدر گفتند. بنده در آران و بیدگل به جعفر لبنانی معروفم. در ابتدای انقلاب ۶ ماه در ژاندارمری آران و بیدگل خدمت کردم سپس چندماه در سپاه کاشان بودم و به رودبار الموت یکی از بخش‌های استان قزوین رفتم.

آنجا کارگاه قالیبافی و آموزش آن را تحت نظر کمیته امداد انجام دادم. سپس بنیاد شهید رودبار الموت را تاسیس کردم. بعد از آن از طرف بنیاد شهید به سبزوار، بجنور، اسفراین، لردگان چهارمحال و بختیاری، الیگودرز، ابرکوه، بندرانزلی و … ماموریت می‌رفتم تا آنجا که در یک سال تحصیلی شاید فرزندانم در سه شهر متفاوت درس می‌‌خوانند.

سرانجام شرکت فرش ایثار در سال ۶۳ زیر نظر بنیاد شهید انقلاب اسلامی مرکزی در تهران و با مرکزیت آران و بیدگل تاسیس شد و در استان‌های اصفهان، مرکزی، خراسان، خوزستان، یزد و چهارمحال و بختیاری فعالیت می‌کرد. رنگرزان، نقاشان و کارشناسانی در این شرکت فعالیت می‌کردند.

روش آموزش در کارگاه‌ های قالیبافی در جنوب لبنان چگونه بود؟

مدرسه جبل عامل و مهینه مثل همان فنی و حرفه‌ای خودمان بود که رشته‌های فنی را آموزش می‌داد. امام موسی صدر با کمک دکتر چمران برای معرفی فرش به آقای سلیمان فرنجیه، رییس جمهور وقت لبنان پرچم بافته شده لبنان را در سال ۱۳۵۰ در کاخ ریاست جمهوری تحویل ایشان دادند. بافنده‌ها این فرش را در ابعاد ۵۰ در ۵۰ سانتی‌متر با جمله «وطنی دایم علی حق» وطن من همیشه بر حق است بافته بودند. این عمل باعث شد رییس جمهور از اشتغال فرش استقبال و حمایت کند.

سرانجام این کارگاه‌ها چه شد؟

در سال ۱۳۵۷ با ربوده شدن امام موسی صدر تمام وسایل و قالی‌های نیمه بافت و حتی وسایل دکتر چمران را جمع کردم. به دیلی مشکلات بوجود آمده و جنگ داخلی در لبنان آن وسایل به ایران منتقل شد و کار قالی‌های نیمه بافت در آنجا به اتمام رسید. بسیاری از کسانی که درلبنان از ما قالی بافی یاد گرفته بودند شاید از دنیا رفته باشند.

منبع: نشریه طره