فرش شیراز، زیبای بی‌همتا

فرش شیراز را باید جزو زیباترین و منحصربفردترین قالی های ایرانی دانست. تنوع نقش و نگار، تنوع در بافت، تولید دستبافته های مختلف و بهره گیری بافندگان از نقشمایه های اساطیری و باستانی، استان فارس را به یکی از قطب های تولید فرش و دستبافته های ایران و حتی می توان گفت جهان بشمار آورده است.

برای آشنایی بیشتر به فرش استان فارس که به اسم فرش شیراز معروف است بپردازیم. این استان به دلیل وسعت و تنوع اقلیم میزبان طایفه های مختلفی از جمله فارس، ترک قشقایی، لر و حتی عرب است. همین تنوع اقوام در این پهنه باعث شده هنر قالیبافی به بهترین شکل ممکن رشد کند و به کمال خود برسد. ما در این مقاله به نقشه ها و بافندگان فرش های شیراز می پردازیم.

فرش های ذهنی بافت

فرش های شیراز به این خاطر بسیار معروف هستند که نقشمایه های آن به صورت ذهنی بافته می شوند یعنی اینکه بافندگان آن که معمولا عشایر هستند نقش ها را یا از حفظ می بافند یا اینکه با بهره گیری از ذهن خلاق خود از نمادها و باورها و طبیعت برای خلق نقشمایه کمک می گیرند به این خاطر است که معمولا فرشی با نقشه عشایری نمی یابید که کاملا شبیه به یکدیگر باشند.

نقوشی که تقریبا روی بیشتر فرش های شیراز بافته می شوند نقشمایه های اسطوره ای و آیینی هستند به عنوان مثال یکی از نقوش یا نمادی که در طول قرون گذشته در فرش های عشایری بسیار تکرار شده است نماد لوزی یا لوزی تو در تو است. این نگاره، گاهی با چند نگاره دیگر ترکیب می شود تا قدرت بیشتری داشته باشد. گذشتگان ما از این نقش برای دفع چشم زخم در دستبافته ‌های خود استفاده می ‌کردند. آنها اعتقاد قلبی داشتند که با این نقش می ‌توانند در مقابل چشم زخم بایستند.

فرش های قشقایی

نقشه های قشقایی جزو متنوع ترین نقوشی هستند که در بازار یافت می شوند. قشقایی ها در خلق نقشمایه های متنوع استاد هستند و نقشه هایشان به حدی زیباست که اروپاییان و آمریکایی ها دلباخته آن هستند. پیش از اینکه فرش ایران تحریم شود، بخشی از صادرات فرش دستبافت مربوط به فرش قشقایی بود.

قشقایی ها نقشه های مختلفی را می بافند ولی یکی از خاص ترین نقشه های آنان باغ پرندگان است. در این نقشه ۳ لوزی که نمادی از حوض است با تعداد زیادی از پرندگان بافته می شود. پرندگان نمادی از باران خواهی است و این نقشمایه قدمتی دستکم ۳ هزار ساله در ایران دارد.

یکی دیگر از نقشه های قشقایی، نقشه ناظم یا یک سر ناظم است که جزو زیباترین و منحصر بفردترین و البته کمیاب ترین نقشه های قشقایی است. این فرش که بسیار فاخر است هنوز هم کم و بیش بافته می شود.

نقشه یلمه

یکی از خاص ترین نقشه های استان فارس یا شیراز نقشه یلمه است. در استان فارس یلمه معروف است به قالی رنگارنگ. نقشه آن از چندین لوزی به هم پیوسته و رنگی تشکیل شده است. این فرش‌ کاملا پشمی و رنگ‌های روشن و نقوش هندسی به وفور در آنها به کار برده شده است.

پشم مورد استفاده در این فرش‌ها بسیار نرم و براق است، اما پشم یلمه با ماشین، نخ‌ریسی و تبدیل به خامه می‌شود و تنوع رنگ‌های آن بسیار بیشتر از فرش‌های عشایری است و در آن گستره وسیعی از رنگ‌ها شامل انواع قرمز، صورتی، آبی، سبز و زرد دیده می‌شود.

نقشه محرمات یا مهرمات

قرائن و شواهد تاریخی حکایت از آن دارد که نقش محرمات یکی از کهن ترین نقشه ‌های فرشبافی ایران و به مراتب قدیمی از سایر نقشه هاست. این نقشه که از ستون های عمودی تشکیل شده و بهتر است بگوییم نقشه آن راه راه است. این نقشه در گذشته جزو نقشه های محبوب بود و پس از برهه ای افول در تولید امروز دوباره به چرخه طراحی و بافندگی بازگشته است.

قالیبافی ایلات فارس و عرب

قالی هایی که ایلات فارس و عرب می بافند هم به اسم فرش شیراز معروف است. بافندگانی که در نی ریز و داراب، فیروز آباد و آباده جزو طوایف فارس هستند اشتراکاتی در نقشه و بافت با طوایف عرب و ترک دارند ولی گاهی به طور مستقل از یکدیگر هستند. طوایفی مثل ایل عرب باصری، مزیدی، ابوالمحمدی، جباره، شیبانی و … جزو مشهورترین بافندگان عرب قالی های عشایری هستند. آنها قالی های زیبایی با بافت و نقشه متفاوت می بافتند ولی اکنون تولید آنها به دلیل یکجانشینی به حداقل رسیده است.

بافت و طرح و رنگ فرش های شیراز

فرش های شیراز به سبک های مختلف بافته می شوند. این فرش ها بین عشایر بیشتر دار زمینی دارد و در روستا و شهرها به صورت ایستاده است. گره ها هم بسته به نوع منطقه متفاوت است به عنوان مثال قشقایی ها گره ترکی یا همان متقارن می زنند و فارس‌ ها گره نامتقارن.

رنگرزی فرش های شیراز تا چند سال پیش بصورت سنتی و رنگ گیاهی صورت می گرفت ولی با توجه به افزایش حجم سفارش ها و نفوذ رنگ های جدید، رنگرزی شیمیایی در برخی از مناطق رایج شده است ولی هر دو شیوه رنگرزی همچنان ادامه دارد.

قیمت فرش شیراز

فرش های شیراز معمولا کیفیت و دوام خوبی دارند و به خاطر اصالت نقشه جزو محبوب ترین ها بشمار می آیند ولی بتازگی نقشه های قشقایی و آباده و … از سوی بافندگان سایر مناطق و حتی افغانستان بافته و روانه بازار می شوند پس برای خرید فرش شیراز دقت کنید. فرش های شیراز بسته به نوع کیفیت، رنگرزی، اندازه و رجشمار قیمت های متفاوتی دارند. در حال حاضر فرش‌های شیراز بسته به نوع رجشمار، رنگرزی و ابعاد بین ۷ تا ۱۵ میلیون تومان عرضه می شوند.