ویژگی های بافت فرش آذربایجان

در میان ویژگی‌های بافت فرش آذربایجان، گره ترکی بیش از همه مورد توجه است. نوع گلیم‌بافی قالی‌های روستایی و عشایری آذربایجان بویژه قالی‌های قدیمی بیشتر به سبک معروف فارسی است‌ به عبارتی از پود کلفت برای گلیم‌بافی استفاده می‌کنند.

اما گلیم‌بافی قالی‌های معاصر آذربایجان همان سبک ترکی‌بافت و بسیار ظریف‌تر نوع روستایی است. همه قالی‌های قدیم آذربایجان همو‌اره هنگام بافت، شیرازه می‌شدند اما در حال حاضر بویژه در مورد فرش‌های شهری بافت این کار پس از اتمام بافت فرش انجام می‌شود.

از لحاظ پودکشی نیز قالی‌های شهری‌بافت این استان بصورت دو پود، دو پود نازک و ضخیم بین هر دو رج هستند. اما در میان قالی‌های روستایی آن مانند قرجه، شربیان، هریس و حتی سراب بویژه تبریز و سایر مراکز شهری این استان را در گروه قالی‌های لول‌بافت قرار داد که از سختی و محکمی خاصی بهره‌مند هستند.

هر چند تعداد زیادی از قالی‌های جدید سایر مراکز همچون اردبیل، مشکین‌شهر، هریس و گراوان و … نیز با تغییر شیوه بافت از یک پود ضخیم به دو پود ضخیم و نازک، دارای ویژگی لول‌بافت شده‌اند.

رجشمار قالی‌های روستایی آذربایجان عمو‌ما درشت و بین ۱۵ و حداکثر ۲۵ رج محدود می‌شوند. اما در میان این گروه بعضا نمونه‌های نفیس بویژه در قالیچه‌های قدیمی دیده می‌شود که احتمالا بصورت سفارشی و برای کاربرد خاصی بوده‌اند.

دارهای قالی مورد استفاده در آذربایجان به جز قالی‌های عشایری، همگی از نوع عمو‌دی است. دارهای قدیمی آذربایجان بطور سنتی همانند دیگر دارهای قالیبافی کشور دارای چوب کوجی بوده‌اند و شاید به همین دلیل کلیه قالی‌های قدیمی آن دارای شیرازه متصل بودند اما از حدود ۶۰ سال پیش بویژه در مراکز شهری بافت، چوب کوجی از دارها حذف شد و شاید از همان زمان برای جلوگیری از کج شدن کناره‌های فرش که وظیفه آن بر عهده چوب کوجی است، روشی رایج شد که باعث شد همگی فرش‌های معاصر آذربایجان بویژه شهری دارای شیراز منفصل شوند.

چله‌کشی بر روی دار و از نوع معروف ترکی است. مهمترین ابعاد قالی‌های حدید شهری بافت آذربایجان ۲*۳، ۵/۲*۵/۳ و ۳*۴ است و ابعاد کوچکتر بیشتر در قالی‌های قدیم آن دیده می‌شود. ابعاد دایره و جند ضلعی نیز طی سال‌های گذشته در این مناطق رواج یافته است.

قالی روستایی آذربایجان ابعاد متفاوتی دارد به عنوان نمونه قالی معاصر هریس ۲* ۳یا ۵/۲*۵/۳ متر است. بخشایش و قرجه و سراب بیشتر به بافت کناره شهرت دارند اما کناره‌های آنها چندان بلند نیست و حداکثر طول آن ۳*۴ متر است. بافندگان اردبیل نیز هم در بافت کناره و هم ابعاد ۲*۳ و ۵/۲ *۵/۳ متر فعالیت بیشتری دارند، همچنین اندازه پرده‌ای در میان آنان رواج دارد.

همه فرش‌های شهری‌بافت آذربایجان دارای پرز پشمی یا ابریشمی هستند و برای تار و پودذآنها از قدیم هم نخ پنبه و هم نخ ابریشم مورد استفاده قرار می‌گرفته. فرش‌های روستایی و عشایری اذربایجان نیز همیشه دارای پرز پشم و برای تار و پود آن در فرش های جدید از نخ پنبه استفده می کنند، ولی در برخی از نمونه‌های قدیمی از نخ پشم استفاده شده است.

مطالب این گزارش از کتاب «پژوهشی در فرش ایران» نوشته تورج ژوله اقتباس شده است.