فرش روستایی از اوج تا افول

از فرش روستایی چه می‌دانید؟ تصور خیلی‌ها از فرش روستایی این است که این قالی‌‌ها حتما در روستاها بافته می‌شوند و به همین علت به این اسم شناخته می‌شوند. باید گفت فرش روستایی نوعی سبک از قالی‌بافی است که در این برهه از رونق افتاده و مثل گذشته داری برای آن پهن نمی‌شود.

تاریخچه فرش روستایی

پژوهشگران حوزه فرش عقیده دارند نخستین کسانی که فرش را بوجود آوردند عشایر بوده‌اند. آنها بودند که از حصیر و گلیم به تکنیک قالی‌بافی دست پیدا کرده‌اند. پیشینیان ما به شکل سحرگونه‌ای قالی می‌بافتند آن هم با اشکال و نمادهایی پر معنی و پر رمز و راز.

عشایر با تکیه بر اعتقادات و باورهای خود نقوشی را روی دارهای قالی پدید آورده‌اند که رمزگشایی‌شان آنچنان راحت نیست.  آنها نقش و طرح‌ها را بداهه می‌بافتند که هنوز طرفداران بسیاری بویژه در کشورهای غربی دارد.

اما چطور شد سبک دوم قالی‌بافی یا همان فرش روستایی‌ بافت خلق شد. به گفته یوسف صمدی بهرامی، استاد دانشگاه هنر تهران برخی از اقوام عشایر به مرور زمان نیمه‌ کوچ‌رو یا یکجانشین شده‌اند. مناطقی همچون چالشتر، سامان، دهکرد، لردگان و… عشایری بوده‌اند که به مرور یکجانشین شده‌اند.

یکجانشینی این فرصت را به عشایر داد تا از امکاناتی همچون خانه بزرگ، دسترسی به برخی بازارها برای تهیه نخ و رنگ بهره ببرند و برای کسب درآمد بیشتر بویژه در فصل پاییز و زمستان قالی آن هم در ابعاد بزرگتر تولید کنند.

کم‌کم این سبک به مناطق دیگری تسری یافت و سفارش برای بافت قالی روستایی شتاب بیشتری گرفت. دارها از حالت زمینی یا افقی به ایستاده یا عمودی تغییر شکل داد و نقوش آن هم ترکیبی از نمادهای بداهه و نقوشی سفارشی شد.

خصوصیات فرش روستایی

عشایر قالی را  برای چادرهای خود می‌بافتند یا برای هدیه دادن و پشم مصرفی را از دام خود تهیه می‌کردند و معمولا از ۶ تا ۸ رنگ طبیعی بهره می‌برند، اما در تولید قالی به سبک روستایی این نقشه بود که وارد خانه‌‌ها شد.

نقشه‌ها به شکل کنونی نبوده‌اند و یک بافته کوچک به اسم «واگیره» یا «اورنک» بودند. واگیره ۲ کارکرد اساسی داشت؛ یکی برای یادگیری دختران کم سن و سال و دیگری به عنوان یک ماکت کوچک که قرار بود فرشی با مقیاس بزگتر از روی آن بافته شود.

معمولا در سبک روستایی، قالی به روش تخت‌بافت گره می‌خورد ولی به مرور زمان به نیم‌لول بافت تغییر پیدا کرد. در فرش‌های روستایی به دلیل ضخامت پشم و نخ شاهد شکستگی در نقوش نیستیم و اگر نقشه شکسته‌ای می‌بینیم از ابعاد استانداردی برخوردار نیست و باید گفت نامنظم هستند. در این دوره فرش‌ها دارای ابعاد شدند و طبق مستندات تا ۱۰۰ متر هم بافته‌ شده‌اند.

روستایی‌ها در گذشته و پیش از اینکه رنگ‌های شیمیایی پای در میدان بگذارند از ۸ تا ۱۲ رنگ برای قالی‌های خود استفاده می‌کردند و باید گفت فرش روستایی در گذر زمان و باز شدن پای اروپایی‌ها در ایران تکامل پیدا می‌کند و سبک جدیدی پدید می‌آید به نام فرش شهری.

بازار کم رونق فرش روستایی

اگر به مناطق مختلف کشور که هنوز قالی بافی در آنجا زنده است، سری بزنید متوجه خواهید شد که بافنده‌ها مثل گذشته فرش روستایی نمی‌بافند. نوع بافت و گره‌ها تغییر کرده آن هم به واسطه بالا رفتن کیفیت نخ و پنبه و پشم. البته این نکته را باید گفت که فرش روستایی دیگر مثل گذشته از رونق برخوردار نیست و اگر هم بافته شود ماه‌ها و حتی سال‌ها باید منتظر مشتری ماند تا آن را به قیمتی ناچیز بخرد بنابریان روستاییان ترجیح می‌دهند فرش را به سبک شهری و نقشه‌ای که سفارش می‌گیرند، ببافند.

فرش هریس که در آذربایجان بسیار پرآوازه است نمونه‌ای از فرش روستایی بوده که به مرور زمان و دخل و تصرف‌هایی که در آن شده به فرش شهری تغییر سبک داده است. اما نکته‌ای که نباید از آن بگذریم این است که فرش روستایی جزو فرش‌هایی است که بیشتر غربی‌ها آن را می‌پسندند چراکه به شیوه‌ای باستانی بافته می‌شود و بخشی از نقشه آن می‌تواند از بداهه‌های بافنده باشد.