نماد چهارنگاره در قالی- خورجین قشقایی
در این بخش از گزارش دستبافته های عشایری به نماد چهارنگاره در قالی – خورجین قشقایی می‌پردازیم.
در بیشتر قالی- خورجین‌های ترنجدار، چهارنگاره همسان در چهار سمت ترنج جای گرفته است که آنها را می‌توان جایگزین لچک‌های طرح قالی لچک- ترنج دانست. نگاره‌های لچکی قالی- خورجین‌های قشقایی بطور معمول بیش از دو تا سه نوع نیست که رایج‌ترین آنها نقش معروف به خراسانی است.
نقشمایه چهارنگاره از نگاره‌های بسیار دیرین سال است که تقریبا در فرشبافی تمامی کشورهای خاورمیانه رایج است و در صورت‌های گوناگون خود از ۲۰ تا ۲۸ ضلع دارد. به دلایلی محتمل است که این نقشمایه از نقش سطح عرصه پرستشگاه‌های باستانی که بیشترشان ۲۰ ضلع داشته‌اند نشات گرفته باشد.
یکی از پرستشگاه‌های بیست ضلعی بسیار کهن معبد یا آتشکده مشهور به «مسجد سنگی داراب» است در دامنه کوه پهنه. سطح عرصه و طرز قرار گرفتن جانب‌های بیست‌گانه این بنا و دیگر چهارطاق‌های ساسانی منطبق بر ابعاد اصلی نقشمایه‌های زیر است:
کهن‌ترین نمونه گره بافته این نقشمایه کمتر یا بیشتر از ۲۰ ضلع ندارد و بعدها هشت ضلع دیگر به این نقشمایه اضافه شده است.
نقشه بالا که از طرح بنای آتشکده ساسانی قصر شیرین مشهور به چهار قاپو برداشته شده نمونه دیگر و دقیق‌تر از سطح عرصه بناهای بیست جانبی ایران باستان است. همچنین مسجد چهارطاق ایزدخواست که به اعتقاد «گداز» نخستین آتشکده‌ای است که به مسجد تبدیل شده است از ویرانه‌های ساسانی است که بیست ضلعی بوده با گنبدی عظیم مرکزی و چهار گنبد یا چهار راهروی طاق‌دار در چهار سمت.
آتشکده عظیم تخت سلیمان، آتشکده جره، آتشکده بیشاپور کازرون، آتشکده شهرستان در سیستان و آتشکده رباط سفید در میانه راه مشهد به تربت نمونه‌هایی از چهارطاقی‌هاست.
استنباط پیوندن نقشمایه بالا با معبدهای عهد باستان خصوصا از این واقعیت تاریخی سرچشمه می‌گیرد که بناهای دینی و آیینی ایران باستان در طول تاریخ چند هزار ساله خود، هم از جهت شکل و حجم و بدنه و نما و ابعاد اصلی و هم از لحاظ نقش و نگاره‌ها و ریزه‌کاری‌های تزیینی همواره تجسم آگاهانه اعتقادات و رمزها و نمادهایی بوده که آدمیان در تلاش همیشگی خود برای تسخیر طبیعت می‌آفریده‌اند و بدانها متکی و پشت گرم بوده‌اند.
به ستاره هشت‌پری در قالی – خورجین زیر توجه کنید که میان حجیمی کثیرالاضلاع جای گرفته است، ستاره هشت‌پر در ایران باستان مظهر خورشیده بوده و در بررسی نگاره‌های دیگری که در طول زمان جایگزین ستاره هشت‌پر میانی شده است و شاید هم پذیرفتنی‌تر خواهیم یافت در تایید و تحکیم این نسبت و پیوستگی و فراگیری آن از دوران‌های پیش از تاریخ تا به امروز.
شیوه آراستن جانب‌های نقشمایه بیست یا بیست و هشت ضلعی با نگاره‌ای مکرر که از دو خط بر هم افتاده تشکیل شده و زاویه‌ای قائم پدیداره کرده نیز ممکن است معنای رمزی و نمادی داشته باشد. این نگاره که در مناطقی از فارس آن را «داس شکسته» می‌خوانند بسا که نماد درو و گردآوری محصول باشد، چنانکه طرز قرار گرفتن ستاره هشت‌پر در مرکز نقشمایه بیست ضلعی آشکار می‌شود.
جز نقشمایه های ستاره هشت پر، نقشمایه های لچکی خاصی که گهگاه به سلیقه بافنده برگزیده می‌شده و البته نامتعارف و استثنایی بودن باید به نقشمایه‌های چهارگردونه خورشید، نگاره چرخ و فلکی و نقشمایه کشکولی که چهار بوته گل در لچک‌هایش روییده و ترنج پلکانی یا لوزی‌های مشبک با گل انار که در بین ایلات بهارلو و اینانلو رایج است، اشاره کنیم.
در بخش بعدی به حاشیه‌پردازی در قالی – خورجین‌های قشقایی خواهیم پرداخت.
