مرکز ملی فرش در دوراهی ماندن و رفتن

پیوستن مرکز ملی فرش ایران به وزارتخانه جدیدالتاسیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی موضوعی است که در دولت‌های گذشته مطرح شده است و اکنون شایعه‌ای مبنی بر الحاق آن شنیده می‌شود.

در این میان برخی موافق این الحاق هستند، دسته‌ای مخالف و گروهی نیز عنوان می‌کنند برایشان فرقی نمی‌کند مرکز ملی فرش در کدام وزرارتخانه باشد مهم رسیدگی به مشکلات و ارتقا جایگاه فرش ایرانی است که تاکنون محقق نشده است.

در این گزارش سراغ چندتن از فعالان حوزه میراث فرهنگی و صنایع دستی، فعالان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستبافت رفته‌ایم تا نظر آنها را درباره تغییر موقعیت تنها دستگاه دولتی متولی فرش دستبافت بدانیم.

جابجایی موقعیت فرش در این برهه اشتباه است

فاطمه علی اصغر، روزنامه‌نگار و فعال حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به اینکه هنوز تحلیل و ارزیابی درباره الحاق فرش به وزارتخانه جدید صورت نگرفته است، عنوان می‌کند: «بررسی‌های طولانی مدت پس از پیوند صنایع دستی به سازمان میراث‌ فرهنگی که در حال حاضر وزارتخانه شده، نشان می‌دهد ما به عرصه خطرناکی پا گذاشته‌ایم که از یک سو صنعتگران در منظرگاه اقتصادی از حمایت کمتری بهره‌مند شده‌اند و از سوی دیگر صنایع ‌دستی به عنوان صنعتی هنری و تاریخی در جامعه مطرح شده است. کدام منظرگاه به نفع صنایع دستی است؟ تا کنون تحقیق دقیقی برای ارزیابی این مسئله صورت نگرفته. بنابراین تمام تحلیل‌ها و نتیجه‌ها از نظر من بی‌پایه و اساس است.

اگر قرار باشد تصمیمی درباره پیوستن هنر – صنعت فرش به وزارت میراث ‌فرهنگی گرفته شود اول باید به دو سوال اساسی پاسخ گفت؛ اول اینکه آیا وزارت میراث فرهنگی در زمینه حفظ منافع و حقوق و بیمه صنعتگران این حوزه موفق بوده؟ و دوم دلیل اصلی گرفتن این تصمیم چیست؟ حفظ میراث کهن فرش به منزله حفظ طرح‌ها و نقش‌ها و کوشش برای صیانت از هنر ناب در مهم‌ترین صنعت تولیدی و دیرپای ایران؟»

وی در ادامه می‌افزاید: «مهمترین و اولین گام بررسی و انجام تحقیقات مفصل برای پاسخ به این دو سوال و سوالات اساسی دیگر در این حوزه است. تجربه نشان داده اگر قوانین و ضوابطی وضع شود که اداره ملی فرش ملزم به همکاری با وزارت میراث فرهنگی برای ایجاد بخش مهمی در صیانت از هویت و ریشه‌های تاریخی این هنر شود و بودجه قابل توجهی برای حفظ تاریخ فرش و تبلیغات جهانی آن بگذارد قدم موثرتری در توسعه فرش ایران با آرمان حفظ ریشه‌های کهن آن برداشته است. یعنی هم از یک سو بخش بازرگانی و صادرات بتواند حقوق مادی صنعتگران را حفظ کند و از سوی دیگر ملزم به حفظ تاریخ فرش ایران شود.

فرش ایران جایگاه بین‌المللی خود را از دست داده و نتوانسته در بازار رقابت جهانی پیروز شود و کشورهای دیگر گوی سبقت را از ما ربوده‌اند.

این اتفاق دلایل متعددی دارد اما گره آن با جابجایی از این سازمان به آن سازمان و وزارتخانه باز نمی‌شود. این درد درمانش در وارد کردن دیدگاه کارشناسی و خون تازه‌ای از اندیشه با وضع قوانین جدید و به روز درمان می‌شود.»

پیوستن فرش به معاونت صنایع دستی، به ضرر صنایع دیگر است

کبریا حسین‌زاده، روزنامه‌نگار و فعال حوزه صنایع دستی اعتقاد دارد اضافه شدن فرش به صنایع دستی می‌تواند به صنایع کوچک در حوزه صنایع دستی که حال و روز خوبی ندارند زیان‌بار باشد و حتی حیات آنها را به خطر بیاندازد.

وی در تشریح این موضوع می‌گوید: « یادم هست در دروه‌ای که دکتر نامور مطلق معاون صنایع دستی بودند چند دوره نمایشگاه صنایع دستی و فرش را با هم برگزار کردند و معتقد بودند که با این کار فروش و استقبال از صنایع دستی بالاتر می‌رود چون طرفداران فرش ایرانی از سایر کشورها به نمایشگاه می‌آیند و سری هم به بخش صنایع دستی می‌زنند. مسئولان وقت معتقد بودند که بازدید و فروش بالاتر رفته است.

حتی برخی از تجار فرش هم راغب بودند و دیدگاه مشابه معاون صنایع دستی وقت را داشتند. در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی اصلا وضعیت خوب نیست و آمارهای صادراتی اصلا درست نیستند و آمار صادرات چمدانی هم قابل پیگرد و بررسی نیست.

در حال حاضر وضعیت صنایع دستی و فرش مساعد نیست و متاسفانه در صادرات سقوط بدی کرده‌ایم و معتقدم فرش باید جدا از صنایع دستی فعالیت کند به این دلیل که فرش فروش بالایی نسبت به سایر رشته‌های صنایع دستی و دستبافته‌های دیگر دارد.

فرش اگر تحت پوشش صنایع دستی قرار بگیرد به سایر رشته‌های صنایع دستی آسیب جبران ناپذیری می‌زند چراکه تمرکز روی فرش می‌شود و رشته‌های در حال منسوخ به کلی از بین خواهند رفت.

در معاونت صنایع دستی متاسفانه به برخی از رشته‌ها همچون زربافی اهمیتی داده نمی‌شود و فرش هم اگر زیر نظر این معاونت قرار بگیرد شاید دچار افت جبران‌ناپذیری شود. در واقع فرش دستبافته است و باید زیر نظر صنایع دستی باشد ولی با توجه به ارزآوری فرش در حال حاضر این امکان وجود ندارد. از سوی دیگر با وضعیت موجود صنایع دستی صلاح نیست فرش زیر نظر صنایع دستی برود.»

مرکز فرش مدیر متخصص می‌خواهد

هادی پورجهان، کارشناس حوزه مرمت فرش عنوان می‌کند شاید برای اهالی فرش فرقی نکند که این حوزه در کدام وزارتخانه فعالیت کند بحث این است که مدیری که برای آن گزینش می‌کنند اطلاعات کاملی درباره بازار داخلی و بین‌المللی، اقتصاد فرش، موانع تولید و صادرات و … داشته باشد.

وی در این باره می‌افزاید: «باید این سئوال را ابتدا مطرح کنم که باید بدانیم معاونت صنایع دستی چقدر در اداره چند صد رشته تخصصی مجموعه‌اش موفق عمل کرده و جایگاه این رشته‌ها از نظر کیفی و کمی به چه میزان ارتقا داده است؟

درباره الحاق مرکز ملی فرش هم باید بگویم بنظرم اصلا مهم نیست این مرکز کجا باشد بلکه باید مدیری شایسته و متخصص  و متعهد داشته باشد. اگر این مدیر بالای سر این مجموعه باشد دیگر فرقی نمی‌کند که مرکز ملی فرش زیر نظر وزارت صمت اداره بشود یا وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی.»

الحاق مرکز ملی به وزارتخانه میراث فرهنگی تا دو سال دیگر منتفی است

حامد چمن رخ، عضو هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستبافت در این باره عنوان می‌کند اگر قرار باشد روزی این مرکز زیر نظر وزارت میراث فرهنگی برود حتما باید معاونتی مستقل باشد و نمی‌توان آن را جزو مجموعه صنایع دستی بشمار آورد.

وی در این باره اضافه می‌کند: «طبق قانونی که در مجلس مصوب شد وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شکل گرفت این وزارتخانه تا پایان برنامه ششم توسعه یعنی دو سال دیگر نمی‌تواند افزایش نیرو یا توسعه ساختاری و تشکیلاتی داشته باشد. بنابراین این شایعه که تکذیب هم شده است تا دو سال دیگر از لحاظ قانونی امکان‌پذیر نیست.»

وزات میراث می‌تواند به فرش اعتبار گذشته‌اش را برگرداند

سعید عصاچی، نایب رییس اتحادیه فرش دستبافت اصفهان جزو موافقان الحاق مرکز ملی فرش دستبافت با وزارت میراث فرهنگی است. وی در این باره عقیده دارد: «به نظرم فرش هم مثل صنایع دستی دیگر از یک ریشه هستند یعنی فرهنگ و هنر و بالطبع فرش باید زیر نظر این وزارتخانه باشد.

باید به این نکته اشاره کنم که در وزارت صمت فرش یک کالای صنعتی محسوب می‌شود مثل فرش ماشینی و از نظر اهمیت در اولویت‌های بسیار پایین این وزارتخانه است چراکه برای وزیر و همکارانش صنایعی همچون خودروسازی، پتروشیمی‌، فولاد و … مهمترند. بنابراین مرکز ملی فرش فاصله به نسبت زیادی با وزیر دارد تا چالش‌ها و موانع را برای وی تشریح کند. اما در وزارت میراث فرهنگی این فاصله به حداقل ممکن می‌رسد.

در این وزارتخانه می‌توان از حمایت‌های دولتی برای برپایی نمایشگاه‌های صنایع دستی و تولیدکنندگان هنرهای دستی بهره برد ولی این موقعیت در وزارت صمت بسیار محدود است.»

اینگونه تغییرات نتیجه‌بخش نخواهد بود

سیدعلی آل احمد، عضو هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرش دستبافت ایران معتقد است مرکز ملی باید به صورت هیات امنایی و با حضور و مشارکت تشکل‌ها فعالیت کند و رییس آن از بین افرادی که به وزیر مربوطه معرفی می‌شوند انتخاب شود. حال چه زیر مجموعه وزارت صمت باشد چه در وزارت جدید میراث فرهنگی.

وی در این باره می‌افزاید: «در کشور ما ساختار کارها را جلو نمی‌برد بلکه افراد هستند که این وظیفه را بر عهده دارند. بهترین ساختار هم با افراد ضعیف بی فایده است. توانمند ترین افراد هم به ناگاه جابجا می‌شوند .

هنر- صنعت فرش دردسرهای خاص خود را دارد و سالانه ۸۰۰ تا هزار میلیارد تومان از سوی دولت حمایت می‌شود که بیش از ۹۰ درصد آن برای بیمه قالیبافان صرف می‌شود در حالیکه پاشنه آشیل این صنعت در بازارهای مصرف این کالاست .

واقعیت این است که برای فعالان این حوزه چندان فرقی نمی‌کند که مرکز ملی فرش در وزارتخانه صمت باشد یا میراث فرهنگی، برای جامعه فرش اهمیت به جایگاه فرش، رفع مشکلات و موانع آن و برطرف کردن دغدغه‌های این جامعه مهم است. مزیت صنایع دستی به صمت این است که درک درست تری از تجارت کالای هنری و فرش دستباف به عنوان کالای هنری منحصر به فرد دارند در حالیکه در وزارت صمت درک از کالاها به عبارتی comodity و استاندارد قالبی است. لذا فرش ماشینی بهتر درک می‌شود تا فرش دستباف.

در مدیریت قبلی مرکز ملی فرش موضوع پیوستن مرکز فرش به وزارت میراث فرهنگی مطرح شد و اتحادیه با پیش شرط‌هایی با آن موافقت کرد که عبارت بودند از اینکه فرش یکی از معاونت‌های این وزارتخانه شود هم رده صنایع دستی و با بودجه مشخص و قبل از انتقال برنامه‌های این وزارتخانه برای کمک به توسعه فرش دستباف تدوین شود و قرار شد آقای مونسان جلسه‌ای برای بررسی این موضوع با حضور کارشناسان و اعضای اتحادیه‌های فرشی بخصوص اتحادیه صادرکنندگان فرش ایران  ترتیب بدهند که با توجه به رودربایستی با وزیر وقت وزارت صمت این جلسه هنوز هم برگزار نشده است.

باید بگویم با توجه به تمرکز و اهمیت آقای مدرس خیابانی در چند ماه اخیر به موضوع فرش دستباف و باور وی به بخش خصوصی،  بنظرم الحاق ناگهانی مرکز ملی به وزارت میراث فرهنگی در این برهه برای جامعه فرش دستاوردی ندارد. هر چند افراد توانمندی چون خانم دکتر محمودیان نیز در مجموعه صنایع دستی حضور دارند و تجارب ارزشمندی دارند.»