از گلیم چه می‌دانید؟
از گلیم چه می‌دانید؟ آیا می‌دانستید پیش از بافته شدن فرش این گلیم بوده که از سوی پیشینیان ما بافته شده است؟ گلیم، زیراندازی است که به شیوه حصیربافی تولید می‌شود. بافت گلیم بدون پرز است و معمولا در همه مناطق ایران بافته می‌شود. گلیم یا پشم گوسفند، بز یا ترکیبی از هر دو پشم بافته می‌شود.
البته در این دوره گاهی پنبه یا نخ‌های مصنوعی همچون اکریلیک، کرومی و آنیلینی هم مورد استفاده بافندگان گلیم قرار می‌گیرد. گلیم‌بافی هم مانند فرش و بهتر است بگوییم سایر صنایع دستی یک هنر زنانه است.
تاریخچه گلیم
از گلیم چه می‌دانید؟ محققان می‌گویند نزدیک ۸۰۰۰ سال پیش انسان‌ها برای نرم کردن زمینی که روی آن زندگی می‌کردند به دنبال چاره‌ای بودند. آنها می‌خواستند راحت‌تر باشند، از سرما یا گرما و فراز و نشیب جایی که نشیمنگاه‌شان بود خلاص شوند. ابتدا زمین زیر پای خود را گل‌اندود کردند و پس از دستکم ۲۰۰۰ هزار سال به تکنولوژی بافت حصیر رسیدند آن هم با تقلید از پرنده چرخ‌ریسک. بعدها بشر از بافت حصیر به پشم ریسیده شده دام خود رسید و موفق شد گلیم ببافد. این نقطه تحولی در این هنر به حساب می‌آید.
بررسی تمدن‌های پیشین در ایران نشان می‌دهد اجداد ما دستکم از ۵۰۰۰ سال پیش به ابزار ریسندگی و بافت دست پیدا کرده‌اند و توانسته‌اند پارچه، زیرانداز و روانداز ببافند.
گلیمها کجا بافته می‌شوند؟
می‌توان گفت این دستبافته باستانی در بیشتر مناطق کشورمان از جمله آذربایجان، کردستان، فارس، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، کرمان و خراسان شمالی و جنوبی، یزد و کرمانشاه بافته می‌شود. البته در استان‌هایی هم گلیم به صورت پراکنده تولید می‌شود.
نقوش‌های گلیم ایرانی
برخی از نقوشی که چله گلیمها نقش بسته‌اند همان نمادها و نقوشی هستند که بعدها به روی فرش منتقل شده‌اند. بسیاری از این نمادها باورها و یقین‌های عشایر چند هزار سال پیش است. آنها از نمادهایی هچون بز، سگ، درخت، رود، آسمان و حتی انسان برای بافت گلیم بهره برده اند. هر یک از این نقوش معانی مختلفی دارد و باید گفت بافندگان آن در دوران خود با هدفی خاص آنها را نقش می‌زدند.
بافت گوناگون گلیم
معمولا گلیم در مناطق مختلف کشور به ۳ روش بافته می‌شود. ساده‌بافت، نقش برجسته و ورنی. ما به این بافت‌ها اشاره کوتاهی می‌کنیم:
ساده بافت: گلیم ساده‌بافت همانطور که از اسمش پیداست ساده و یک رو دارد. نقش آنها به طور کلی هندسی است و در بافت آنها پودها یکی در میان از وسط چله‌ها منظور «تار» رد می‌شوند.
نقش برجسته: نقوش روی این گلیم پرزدار و برجسته هستند. طرح از روی نقشه قالی روی تارهای گلیم گره می‌خورند.
ورنی: این نوع دستبافته هم ساده بافت است و نقشه آن از سوی بافنده بداهه بافته می‌شود که به آن ذهنی‌بافت هم می‌گویند. این دستبافته بیشتر در استان‌های آذربایجان، کردستان و کرمان با طرح‌های مختلف بافته می‌شود.
گونه‌های گلیم
اگر بخواهید با گونه‌های مختلف گلیم از نظر نقشه آشنا شوید باید بگوییم گلیمها در ۱۰ گونه می‌گنجند؛ شاهسونی، لری، ترکمنی، قشقایی، سنه، خمسه، هرسین، زرندی، افشاری و بلوچی. باید به برخی از مشخصات این زیراندازها برای آشنایی بیشترتان بپردازیم.
افشاری: این طرح زمینه‌ای سیر دارد با ستاره‌های زیاد که روی آن نقش بسته‌اند. این ستاره‌ها گاهی شبیه به لوزی‌هایی هستند که توی لوزی‌های دیگر رفته‌اند.
زرندی: این نوع دستبافته متعلق به مناطقی همچون ساوره و زرند و قزوین است. بسیار بادوام است و البته اندازه کوچکتری نسبت به سایر گلیمها دارد.
شاهسونی: شاید گفت بهترین نوع از گلیم است که بسیار ظریف بوده و نقوش حیوانی همچون آهو، اسب و پرندگان روی آن نقش می‌بندند. پشم به کار رفته در این نوع دستبافنه معمولا زبر و خشک است.
لری: رنگ گلیم لری در بیشتر بافته‌ها سبز، سیاه، آبی و سفید است. کیفیت خوبی دارند و جزو بهترین صنایع دستی اقوام لر.
خمسه: این نوع زیرانداز متعلق به ایل‌های ترک و فارس و عرب استان فارس است. نقشه این دستبافته هم طرفداران زیادی دارد.
بلوچی: نقوش در این سبک راه‌راه است و از رنگ‌های آبی تیره، شتری، قهوه‌ا‌ی و جگری استفاده زیادی می‌شود.
ترکمن: مهمترین ویژگی این نقشه رنگ قرمز روشن آن است. گلیمی سبک و البته محکم است با اشکال هندسی۶ و ۸ ضلعی.
قشقایی: جزو بهترین و زیباترین نقوش به حساب می آید به این خاطر که بافندگان آن از عشایری هستند و نقوش را بداهه روی گلیم می‌بافند، نقوشی همچون ستاره، بز، آهو، طاووس و…
هرسین: گلیم استان کرمانشاه به هرسین آن معروف است. مهمترین ویژگی این زیرانداز ذوق و سلیقه بافنده ان است. طرح‌ها معمولا از نقوش ریز و درشت بهره برده‌اند و فضای خالی در سطح زیرانداز دیده نمی‌شود.
