مطالبه‌ای به نام شناسنامه فرش
شناسنامه فرش، نیازی که بیشتر از گذشته در این وانفسای تحریم و تقلب و حتی خودتحریمی به چشم می‌آید. باید به این حقیقت اشاره کرد که با شناسنامه‌دار شدن فرش دستبافت ایرانی هویت دوباره‌ای به آن داده می‌شود و دستکم چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور مالک مادی و معنوی آن قابل تشخیص خواهد بود.
شناسنامه فرش گذشته از آنکه می‌تواند یک سند مالکیت باشد از طرفی معرف طرح و نقش و جزییات فنی و بافنده و طراح آن نیز خواهد بود، موضوعی که دهه‌های مختلف پشت گوشت انداخته شده است.
موضوع شناسنامه‌دار شدن فرش موضوع جدیدی نیست و دستکم ۴۰ سال از مطرح شدن آن می‌گذرد و هر بار شرکتی وارد گود می‌شود و زمانی نمی‌گذرد به دلایلی همچون عدم استقبال تولیدکنندگان و تجار و حتی خریداران از دور خارج می‌شود.
دستکم ۳ رییس سابق مرکز ملی فرش برای شناسنامه‌دار شدن فرش تلاش‌هایی ولو اندک کرده‌اند و شرکتهایی را در این باره معرفی شده‌اند ولی با تحویل مسند قدرت به فرد دیگر یا این مسئله رو به فراموشی رفته است یا اینکه رییس جدید با شرکت دیگری برای شناسنامه‌دار کردن فرش وارد مذاکره شده است!
نمونه‌اش در ریاست سابق مرکز ملی فرش، خانم فرشته دستپاک با شرکت «سی تی وان» تفاهمنامه همکاری با موضوع ارایه خدمات صدور شناسنامه فرش منعقد کرده بود. اگر به قبل‌تر برگردیم دکتر مرتضی فرجی در همین رابطه با مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران تفاهمنامه‌ای امضا کرده بود. فرجی مدعی بود: «روند تولید و بافت فرش شفافیت لازم را ندارد به طوریکه تشخیص اینکه یک فرش چه مراحلی را طی کرده تا تکمیل شده و از چه مواد و با چه شکلی و چه نقشهای در آن استفاده شده، امکان ندارد در واقع کنترلی بر اطلاعات و نحوه تولید فرش دستباف وجود ندارد و این امر باعث آسیب‌های زیادی به اعتبار فرش ایرانی در دنیا می‌زند.»
۴ دهه تلاش برای صدور شناسنامه فرش
رضا الله داد یکی از پیشکسوتان حوزه تولید فرش دستبافت درباره تاریخچه شناسنامه فرش در طول ۴ دهه گذشته تاکنون برایمان می‌گوید: «شاید برای نخستین بار بود که سمیناری در بن آلمان با حضور ۲۵۰ تولیدکننده و صادرکننده فرش از سوی سفارت ایران در آلمان برگزار شد. در این سمینار، ۳ کمیته بازرگانی، تولید و تبلیغات برای حمایت از فرش ایرانی و مبارزه با تقلب تشکیل و در ادمه بر لزوم صدور شناسنامه فرش نیز تاکید شد.
قرار بود سال‌های پایانی دهه ۶۰ صدور شناسنامه بطور جدی دنبال شود ولی با سومدیریت برخی شیطنت‌ها به سرانجام نرسید. بعد از مدتی شناسنامههای کیلویی مد شد که دست هر تولیدکننده و تاجری بود ولی عملا راه به جایی نبرد. بعد از مدتی قراردادی بین مرکز ملی فرش و مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران منعقد که عملا همان ابتدای کار، متوقف شد.
در نهایت دهه ۸۰ شرکت بازبین فرش ایرانیان برای صدور شناسنامه فرش وارد گود شد و همه تدابیر در این زمینه اندیشیده شده بود که با کارشکنی‌هایی که در طول مدیریت خانم دستپاک صورت گرفت، موفقیت آنچنانی بوجود نیامد. رییس وقت مرکز ملی فرش حتی انگیزه‌ای برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان با اعطای مشوق‌های لازم بوجود نیاورد.»
به گفته الله‌داد سلیقه‌ای رفتار کردن برخی روسای مرکز ملی فرش، نبود مشوق برای استفاده از شناسنامه فرش و عدم حمایت بخش دولتی از این اوراق مالکیت و اصالت از مهمترین عواملی است که صدور معتبر شناسنامه فرش را با چالش جدی روبرو کرده است.
چالش‌های صدور شناسنامه فرش
یکی از شرکتهایی که در زمینه صدور شناسنامه چند سالی است فعالیت می‌کند شرکت «بازبین فرش ایرانیان» است. مدیران این شرکت تجربیات تلخی را در این زمینه تجربه کرده‌اند. کرم‌رضا حاصلی یکی از مدیران این شرکت در گفت و گو با گلچه فرش درباره تاسیس و مشکلات پیش رو اشاره می‌کند: « اواخر دهه ۸۰ با توجه به دغدغه‌هایی که در حوزه تولید و فروش و صادرات فرش دستبافت داشتیم با چندتن از همکاران و دغدغه‌مندان فرش، شرکتی تاسیس کردیم و تمام هم و غم‌مان برطرف کردن مشکلات در این حوزه بود. ما با چالش‌های مهمی روبرو بودیم از جمله اینکه برخی از کشورها فرش‌های تقلبی را به اسم فرش ایران می‌فروختند و این موضوع به برند ایرانی ضربه جبران‌ناپذیری وارد می‌کرد.
آن زمان نامه‌ای برای رییس جمهور نوشتیم که برای رونق صادرات و جلوگیری از فروش فرش‌های غیرایرانی به اسم فرش کشورمان تدابیر ویژه‌ای را اتخاذ کنند که با دستور وی به وزارت بازرگانی وقت، جلساتی در این زمینه برگزار شد و یکی از مهمترین مسایلی که بررسی شد صدور شناسنامه فرش بود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «شرکت بازبین برای این موضوع، طرحی را ارائه داد و سئوالی در این زمینه مطرح شد که آیا کشورهای مختلف دنیا شناسنامههای ایرانی را قبول خواهند کرد یا نه و برای این کار ما برای اعتبار بخشیدن به شناسنامه فرش با شرکت SGS که مقرش در ژنو است وارد گفت و گو شدیم و در نهایت طی چندین جلسه، تفاهمنامه‌ای بین این شرکت و شرکت ما منعقد شد. باید به این نکته اشاره کنم که گواهینامه‌هایی که این شرکت صادر می‌کند در ۱۵۴ کشور دنیا معتبر است.
شرکت SGS موارد را از ما برای صدور اصالت خواسته بود مثلا رنگرزی، پشم مورد استفاده شده دباغی نباشد، گره‌ها اصیل باشند و … که با این نکته‌سنجی‌ها، کارشناسان ما با استفاده از این پروتکل، فرش‌ها را کارشناسی می‌کردند و پس از تایید اصالت، شرکت SGS اقدام به صدور گواهینامه می‌کرد.»
عدم موفقیت شناسنمه فرش
به گفته حاصلی روند کارشناسی فرش و دستبافته‌ها و صدور گواهینامه و اصالت آن به خوبی طی می‌شد ولی نبود حمایت برخی از بازاریان و مرکز ملی فرش منجر به عدم موفقیت صدور شناسنامه در کشور شد.
کرم‌رضا حاصلی در این باره عنوان می‌کند: «ما جلسات و سیمنارهای بسیاری با بازاریان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش برگزار کردیم و آن ابتدا با استقبال هم روبرو شد ولی در ادامه حمایتی از سوی بخش دولتی و دست اندرکاران بخش خصوصی از این طرح صورت نگرفت و با وجود تلاش‌های دغدغه‌مندان این عرصه، صدور شناسنامه فرش با عدم موفقیت روبرو شد.»
در پایان باید گفت که شناسنامه‌دار شدن فرش دستبافت گذشته از اینکه منجر به رعایت حق مالکیت معنوی طراح و بافنده خواهد بود، می‌تواند اعتبار فرش ایرانی را که در دو دهه گذشته از سوی برخی فرصت‌طلبان زیر سئوال رفته است دوباره به اوج بازگرداند، مطالبه‌ای که نه تنها در داخل کشور بلکه بازارهای جهانی نیز نیازمند آن است.
