از جاجیم چه می دانید؟

از جاجیم چه می دانید؟ باید گفت جاجیم را نوع دیگری از گلیم می‌دانند. تفاوت بارز جاجیم با گلیم برخاسته از افزایش رشته‌های تار و متغییر بودن رنگ آنهاست. پس باید گفت جاجیم گلیمی است که در بافت آن از تارهای اضافی بهره می‌جویند و در پدیدار کردن طرح و نقش از تار نیز همچون پود کمک می‌گیرند.

نتیجه آنکه بر خلاف گلیم که هر دو رویه آن پود رو است و تارها پیدا نیست، جاجیم دستبافتی است که بر هر دو رویه آن تارها آشکار است و نقش آفرین. به حکم کاربرد تارهای رنگارنگ و نقش پرداز، روش طراحی جاجیم سوای نقشپردازی گلیم است چراکه جهت امتداد طرح و نقش به پیروی از جهت امتداد رشته‌های تار، ناگریز قائم است و از درازا.

به همین سبب نقش‌پردازی جاجیم منحصر بفرد است به نقش محرمات قائم و طرح های چهارخانه و شطرنجی و طرح های سرتاسری که در جهت قائم قابل امتداد باشد.

در جاجیم های قشقایی هر دو رویه دستبافت از جهت نقش یکسان و از حیث رنگ همرنگ است و هر چند که پودها نیز آشکار است و غلبه با رشته های تار است و از این رو جاجیم متعارف قشقایی هم تارو و هم پودرو است.

ویژگی دیگر جاجیم، قطعه بافی است زیرا بیشترین دستبافته های جاجیمی بویژه جل اسب را دستکم در دو قطعه هم اندازه و مساوی و موازی هم جداگانه می‌بافند و سپس بهم می‌دوزند و جفت می کنند. تقریبا تمامی فرش های جاجیمی ایل قشقایی دو تکه است ولی جاجیم‌های بسیار ظریف را در سه یا چهار تکه می‌بافند.

جاجیم را اقسام خاصی است که در برخی هر دو روی دستبافت قابل مصرف است و در برخی دیگر تنها از یک روی آن می‌توان استفاده کرد. این بدان سبب است که رشته تارهای اضافی که نقشمایه‌ها از آنهاست در فاصله میان دو نقشمایه بطور آزاد و بدون آنکه از زیر و روی پودها گذرانده شده باشد در پشت دستبافت کشیده شده است.

این نوع جاجیم یکرویه نزد شاهسون‌ها بسیار رایج است ولی در ایلات و طوایف دیگر فارس آنچنان طرفداری ندارد. باید گفت جاجیم بافی قشقایی دو رویه است.

جاجیم ششه درمه

در انواع خاص از سبک جاجیم بافی که قشقایی‌ها آن را ششه درمه می‌خوانند هر دو روی دستبافت مانند گلیم همسان است و به یک طرح و نقش ولی رنگ نقشمایه‌ها در پشت و روی دستبافت همسان نیست و نقشمایه‌ای که در یک رو به رنگ روشن است در رویه دیگر تیره رنگ است.

بنابراین قاعده رنگ آمیزی ششه درمه رنگ آمیزی معکوس است، آنچنانکه پشت دستبافته از نظر رنگ‌آمیزی برعکس روی آن است. این قاعده در رنگ آمیزی دو رویه آستر خورجین های ششه درمه نیز د و سرمه‌ای و گاه سفید لحاظ می‌شود ضمن آنکه طرح و نقش آستر همواره با طرح و نقش رویه اصلی خورجین فرق دارد.

دامنه رنگ آمیزی ششه درمه تنگ است چون تنها از دو رنگ تار بیشتر سفید و قرمز بهره می‌گیرند. در این نوع ششه درمه چون رشته‌های تار دو لایه است دستبافت همیشه ضخیم‌تر از انواع است که در بافت آنها دو رشته تار و یک رشته پود بکار می‌برند.

در قسم دیگری از ششه درمه چون دو رشته تار و یک رشته پود کمک می‌گیرند رنگ آمیزی نقشمایه‌های همسان پشت و روی دستبافت همچنان معکوس است اما چون در پشت دستباف آشکار است و در نقشه‌پردازی بکار گرفته شده، طرح ونقش پشت دستبافت وضوح و دقت روی آن را ندارد و کم و بیش مات است و مبهم.

روش ششه درمه را قشقایی ها بیشتر برای بافتن جل اسب، خورجین‌های بزرگ و کوچک و تنگ شتر بکار می گیرند و به ندرت بصورت روانداز.

استفاده از منگوله‌های ابریشم رنگی برای زیباتر کردن این دستبافته است. بیشترین ششه درمه ها از طایفه‌ها دره شوری و شش بلوکی است.

جاجیم در استان فارس تمام پشم است و تنها برای بافتن بخش های سفید رنگ گهگاه از نخ استفاده می‌کرده اند.

اقتباس از کتاب دستبافته‌های عشایری استاد سیروس پرهام