چرا فرش ایرانی دچار افول شده است
چرا فرش ایرانی دچار افول شده است؟ این سوالی است که بسیاری از کسانی که آشنایی آنچنانی با حوزه فرش دستبافت ندارند، آن را جویا می‌شوند. به راستی چه اتفاقی افتاده که فرش ایرانی با آن پیشینه چند هزار ساله خود دچار چنین وضعیت بغرنجی شده است؟ فرش ایرانی در طول تاریخ، دوران پر فرازونشیبی داشته است؛ از شکوفایی آن در دوران صفویان گرفته تا افول نسبی در زمان حمله محمود افغان! بااین‌وجود اما فرش دستباف و زیبای ایرانی هیچ‌گاه به چنین وضعیتی دچار نشده بود که صادرات میلیارد دلاری آن در دهه۷۰شمسی به کمتر از ۵۰میلیون دلار در‌حال‌حاضر برسد!
اگر تحریم‌های ظالمانه آمریکا را یکی از دلایل اصلی این رکود یا بهتر است بگوییم این آسیب بدانیم اما مشکلات پنهانی متعددی هم وجود دارد که خیلی اشاره‌ای به آنها نمی‌شود؛ مشکلاتی همچون ضعف در طراحی، رنگ‌پردازی و عدم سلیقه‌یابی بازارهای داخلی و بین‌المللی است. با این همه موضوعی که اکنون گریبانگیر فرش ایرانی شده، عدم استقبال مشتریان داخلی است؛ گویی فرش در وطن خود غریب مانده است. اما چه بر سر فرش آمده که در موطن خود از آن استقبالی نمی‌شود؛ فرشی که در گذشته از آن برای زیباتر‌شدن خانه و از آن مهم‌تر به‌عنوان یک پشتوانه مالی بهره برده می‌شد، اکنون سال‌هاست از سبد خانوار حذف شده است؟
سهیل بیگدلی، فعال حوزه فرش دستبافت و یکی از تولیدکنندگان فرش درباه مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد و منجر به کاهش تولید محسوس فرش شده است، به ما چنین می‌گوید: «متاسفانه ما در حوزه فرش کمتر با نوآوری روبه‌رو بوده‌ایم، از طرفی ارتباط جامعه فرش با افراد متخصص در این حوزه همچون دکوراتیوها به‌شدت پایین بوده، متخصصانی که می‌توانند در سلیقه‌سازی مشتریان بالقوه تاثیرگذار باشند. باید گفت که مطالعه ما در بازارهای خارجی و حتی داخلی مطالعه دقیقی نبوده و نیست. ما باید بازاریابی را از نظر فرهنگی و سلیقه و ذائقه هنری مشتریان بررسی می‌کردیم، نه اینکه همچون روال گذشته براساس ذهنیت و سلیقه خودمان دست به تولید بزنیم. می‌توانستیم یا بهتر است بگوییم می‌توانیم با حفظ اصالت فرش و شناسایی ذائقه مشتریان دوباره بازارهای هدف داخلی و خارجی را فعال کنیم.»
طبق یک نظرسنجی در مورد خرید فرش دستبافت کاشان در یکی از شبکه‌های اجتماعی که با مشارکت بیش از ۴۰۰ پاسخ‌دهنده همراه بود، ۶۷ درصد از پاسخ‌دهندگان به گزینه «طرح فعلی فرش دستبافت کاشان، طرحی تکراری است و برای خانه‌ام انتخاب نمی‌کنم» رای داده بودند که نشان از عدم استقبال مخاطبان از چنین طرحی بود. در مقابل ۶۲درصد عنوان کرده بودند از فرش‌های نقشه خلوت با رنگ‌های ملایم و متمایل به تیره استقبال می‌کنند.
شاید بتوان به‌جرات گفت برای بازاریابی حتی بازارسازی فرش در داخل کشور هیچ مطالعه و تحقیقی علمی صورت نگرفته و جز چند تولیدکننده که تعدادشان به انگشتان دست هم نمی‌رسد، همه تولیدات در زمینه فرش و دستبافته‌ها همچنان سنتی و بدون در نظر گرفتن سلیقه و ذائقه مشتریان نسل جدید است.
سهیل بیگدلی در این زمینه و با اشاره به اینکه در صنایع دیگر همچون مبلمان، منسوجات و… با توجه به نیاز مشتری تحولاتی خوبی صورت گرفته است، می‌گوید: ذائقه و علایق نسل‌جدید با نسل‌های گذشته بسیار متفاوت است و این را دکوراتیوها و تولیدکنندگان سایر حوزه‌ها به‌خوبی شناخته و بر همین اساس دست به تغییرات شجاعانه و نوآوری‌های جدید زده‌اند اما در جامعه فرش بیشتر تولیدکنندگان به روش گذشته عمل می‌کنند و همین شده که نسل جدید تمایلی برای تهیه فرش با رنگ و طرح‌های سنتی و تکراری گذشته را ندارد.
نقش موثر طراحان فرش
بیگدلی می‌افزاید: من و بسیاری از فعالان حوزه فرش مخالف تغییرات بنیادین در فرش هستیم و تاکیدمان این است که فرش با حفظ اصالت چندهزار ساله خود باید با کمک طراحان فرش، دیزاینرها و دکوراتیوها تغییراتی درخصوص جذب و جلب نسل‌های جدید داشته باشد. دراین‌خصوص ما ابتدا باید دکوراتیوها را با فرش آشنا کنیم و سپس از آنها بخواهیم با نظرات‌شان ما را در تولید منتهی به فروش کمک کنند. باید اشاره کنم نسل‌جدید برای طراحی و چیدمان خانه یا دفتر خود از کمک دکوراتیوها و دیزاینرها بهره می‌برند، آنها معمولا از فرش‌های مدرن یا فرش‌های سنتی با رنگ‌های ملایم و نقشه خلوت استقبال می‌کنند.
پیشتازی فرش ماشینی
نکته دیگری که بسیاری از تولیدکنندگان و فعالان حوزه فرش به آن انتقاد جدی دارند افزایش آمار تولیدکنندگان فرش و تبلیغات فزاینده آنها در فضای شهری است. راه‌اندازی مجموعه‌های بزرگ فروش فرش‌ماشینی در مناطق مختلف تهران حتی شهرهای دیگر است که چنین تصور می‌شود حیات تولیدکنندگان خرد فرش دستبافت را با چالش جدی روبه‌رو کرده است. برخی آمارها نشان می‌دهد در طول یک دهه گذشته بسیاری از تولیدکنندگان خرد به‌خاطر عواملی همچون افزایش مواد اولیه، افزایش دستمزد، رکود بازار فرش و افزایش تولیدکنندگان فرش‌های ماشینی مجبور به تعطیلی کارگاه‌های خود شده‌اند.
سهیل بیگدلی با تایید این موضوع که تولید روزافزون فرش‌ماشینی و عدم حمایت از هنر- فرهنگ فرش دستبافت لطماتی را به فعالان این حوزه زده است، عنوان می‌کند: قیمت فرش دستبافت به‌خاطر مشکلاتی همچون تورم افزایش یافته اما نه به اندازه افزایش قیمت محصولات دیگری که با افزایش نرخ دلار رشد کرده‌اند. شاید همین موضوع باعث‌شده که استقبال از فرش‌های ماشینی در یک دهه گذشته به اوج خود برسد. ما شاهد بوده‌ایم برخی با تولید فرش ماشینی دستبافت‌گونه آن را در بازارهای داخلی، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و حتی در کشورهای دیگر به اسم فرش دستبافت می‌فروشند و به‌نوعی حس بی‌اعتمادی را در مشتریان به‌وجود می‌آورند.
متاسفانه بسیاری از طرح و نقشه‌هایی که در فرش‌های ماشینی استفاده می‌شود کپی‌شده از فرش‌های فاخر دستبافت است و باید برای حمایت و سرپا ماندن این هنر-فرهنگ چند هزارساله از بروز چنین رفتارهایی جلوگیری کرد»
برخی از صاحبنظران حوزه فرش دستبافت معتقدند با شرایطی که بر سر فرش دستبافت به‌وجود آمده، این هنر در حال احتضار و فراموشی است ولی باید گفت با فراهم‌کردن برخی از شرایط از جمله تبلیغات محیطی، حمایت از طراحان، بهره‌گیری از دکوراتیوها، مهیا‌کردن وام برای خرید اقساطی و… می‌توان فرش دستبافت ایرانی را دوباره به خانه‌ها بازگرداند؛ فرشی که در حیات چند هزار ساله‌اش تلاطم‌های شدیدتر از تحریم را پشت سر گذاشته است.
گزارش از حمید حاجی پور
به نظر من به دلیل افزایش قیمت بیش از حد مصالح فرش و تابلو فرش و دستمزد بافت و در نتیجه گرون شدن فرش و تابلو فرش دستباف هست که باعث میشه مصرف کننده داخلی نتونه بخره. و صادرات هم که نیست تقاضا ایجاد بشه. واسه همین فرایند تولید و فروش دچار بحران شده.
جای صادرات فرش ایرانی رو در بازار های جهانی مانند امریکا اروپا بر اثر بی خردی چین هند و کشور های اسیای میانه گرفته اند .