قالی بولوردی، زیبای فراموش شده
بخش نخست
سال‌هاست قالی بولوردی بافته نمی‌شود، قالی بسیار زیبا و درخشنده‌ای از بافندگان هنرمند طایفه بولوردی که ناخواسته هنرشان رو به فراموشی رفته است.
سیروس پرهام، پژوهشگر نام آشنای کشورمان درباره علاقه و زیبایی قالی بلوردی در کتابش اینگونه نوشته است: «نخستین‌بار که جذب قالی بولوردی در من گرفت بهار سال ۱۳۴۸ بود در بازار وکیل شیراز. قالیچه‌ای کوچک بود پرداخته از نقش‌های غریب و ناآشنا و رنگ‌های بدیع، همچون شطی از عسل ناب در باغی افسانه‌ای.
من از کودکی با قالیچه‌های شیراز و آن نقش‌های شکسته و درهم افسونگر و رنگ‌های دلپذیرش انس داشتم ولی هرگز با چنان گیرایی سحرآمیزی روبرو نشده بودم؛ بی‌درنگ دلباخته شدم و خواستار آن.»
ایل ابولوردی از ایلات خمسه در شمال غربی شیراز سکنی گزیده‌اند. این ایل که ترک‌زبان هستند و چند قرن پیش از ترکستان به ایران مهاجرت کرده‌اند، کوچ‌رو بوده‌اند که در ادامه با توجه به جبر حکومت قاجار بیشترشان روستانشین شده‌اند.گروهی دیگر از این ایل به نام “بولوردی اژدهاکش” همچنان زندگی چادرنشینی و کوچ سالانه میان سردسیر و گرمسیر را ادامه داده‌اند.
بافندگی و رنگرزی در بولوردی‌ها
قالیبافی بولوردی ها در انحصار سرپنجه استادانه زنان این ایل بوده است. دستگاه‌های بافندگی در این ایل همانند دیگر مناطق روستایی و ایل‌نشین افقی و زمینی است. علاوه بر گوشت قالی، تار و پود و به اصطلاح چله و ریشه همگی از پشم است.
قالیچه‌های بولوردی همگی پر گوشت و سفت هستند و تا دهه ۵۰ شمسی تا حدودی ریزبافت نزدیک به ۴۵ رج بافته می‌شدند ولی به مرور این ریزبافتی به سوی درشت‌بافی پیش رفت و به ۳۰ و ۲۵ رج رسید.
ابعاد قالی‌های بولوردی ذرع و نیم یعنی ۱۰۰ در ۱۵۰ یا دو ذرع است یعنی ۲۲۰ در ۱۵۰ سانتی‌متر؛ ابعاد بزرگتر آن بسیار کمیاب هستند.
رنگرزی قالی های بولوردی
ابوالوردی‌ها جز هنرمندانی هستند که مقاومت بسیاری برای پذیرش رنگ‌های شیمیایی داشته‌اند. آنها تا دهه دوم و سوم سده ۱۳ شمسی هیچگاه از رنگ های شیمیایی استفاده نکردند ولی به مرور بخاطر راحتی و ارزان بودن این رنگ‌ها برخی تسلیم شدند و رنگ های شیمیایی وارد دستبافته‌هایشان شد. البته تا زمانی که بافندگی در ابوالورد رو به زوال رفت همچنان استفاده از رنگرزی گیاهی برتری بیشتری به رنگرزی شیمیایی داشت.
به گفته سیروس پرهام سبب اصلی زوال قالیچه های بولوردی و از میان رفتن آن همه زیبایی و جلال، کاربرد رنگ‌های ارزان شیمیایی در ایران بود که شکوهمندترین دستبافته های این مرز و بوم را به فساد و نابودی کشانید.
رنگ های گیاهی که با صرف وقت و مرارت فرآوان آماده می‌شد قیمت تمام شده قالی را دستکم به میزان ۳۰ درصد افزایش می‌داد و بافندگان و فروشندگان قالی بولوردی که مردمانی نسبتا فقیر بودند مجبور شدند تن به استفاده از رنگ‌های شیمایی بدهند.
نقش‌پردازی‌های قالی بولوردی
بولوردی، مانند تمامی دستبافته های عشایری و بیشتر فرش‌های روستایی ایران نقش‌های به اصطلاح هندسی و شکسته درهم و نگاره های سمبلیک و تمثیلی دارد.
مکتب نقش پردازی بولوردی یکسره از مکتب رایج گل و بته و نقش های گردان که از زمان صفویه در قالیبافی ایران رواج و کمال یافته و از سبک هندسی همراه با قرینه سازی بافته های از عشایر و روستاها همانند قالیچه های ترکمن، جدا و متمایز است.
قالیچه های بولوردی انباشته از نقش و نگاره‌هاست، همه ریخته و درهم و به تعبیر دیگر سرشار از رمزها استعاره ها و تمثیل‌ها. در کم‌نقش‌ترین دستبافته های این روستا، دستکم ۱۴ نگاره و در نیمه پرنقش بیشتر از ۲۰ و در نوع پر نقش آن بین ۲۴ تا ۳۵ نگاره گوناگون و متمایز از یکدیگر می‌توان یافت.
نقش‌هایی که منحصر به قالیچه بولوردی و خاص آن است و در هیچ قالی دیگری به این صورت و کیفیت دیده نمی شود و اگر هم باشد با اطمینان می توان گفت که در سال‌های اخیر از نقش های بولوردی تقلید شده است، این نقش های شامل می شوند بر:
- درخت بولروردی
- حاشیه لوزی
- حاشیه دسته گلی
- برک‌رزی یا چناری
- نقش لاله‌ای
- نقش ۳ لوزی
- نقش گل مرغی
- بته تاکی
- نقش خرچنگی
- نشان بولوردی
- ترنج بولوردی
در گزارش بعدی از نقش و نگارهای قالیچه‌های بولوردی و مفاهیم آن برایتان خواهیم گفت.
