جلای خامه ‌های رنگ شده در قنات «پز» شهر سامان

خامه‌ های رنگ شده درون آب زلال و شفاف جوی‌های آب انگار به رقص درآمده‌اند. نخ‌های زرد و قرمز و زرد و آبی و نارنجی و سدری و … همچون ماهی درون آب به حرکت درآمده‌اند. آب آنها را درخشنده می‌کند، همچون نوری که به دنیای ما می‌گستراند.

سال‌های سال است رنگرزهای شهر سامان و چالشتر و شهرکرد و فرخ‌شهر خامه های رنگ شده را برای زدودن رنگ‌های اضافی توی آبی می اندازند که از قنات «پز» در نزدیکی شهر سامان سرچشمه می گیرد. اهالی این منطقه می‌گویند آب قنات به نخ‌های رنگی درخشندگی خاصی می‌دهد.

باید از ریسیدن پشم و پنبه در منطقه سامان که یکی از قطب‌های مهم بافندگی در استان چهارمحال و بختیاری و حتی کشور است برایتان بگوییم، قصه‌ای شنیدنی از مردمانی سخت‌کوش و مهربان.

زنان و مردان سامانی در فصل بهار  بعد از برداشت پنبه، آن را تمیز بخوبی تمیز می‌کنند و روی زمین و مقابل نور خورشید پهن می‌کنند. پس از چند روز استادان حلاجی همچون استاد اکبر یا استاد ذوالفعلی پنبه‌ها را با هنرمندی و شگردی منحصربفرد چنان حلاجی می‌کنند که به اصطلاح به شکل کف درمی‌آید.

سپس با چرخ نخ ریسی پنبه‌ها تبدیل به نخ می‌شوند. نخ‌های ریسیده شده کلاف می‌شوند. کلاف‌ها در آب ریخته می‌شوند و با چوبی به نام «کتک چوب» (کتی چوق) کلاف‌ها به خوبی خیس می‌شوند و ضرباتی هم زده می‌شود برای نرمتر شدن.

در مرحله بعدی که به زبان محلی «بورقه» کردن است، نخ‌ها را با مقدار کمی گندم می‌جوشاندند تا زمانی که گندم‌ها پخته شوند این کار برای این است نخ از خامی درآید. بعد نخ‌ها را از داخل دیگ درآورده بعد از سرد شدن تاب نخ‌ها را باز می‌‌کنند. کار به اینجا ختم نمی‌شود، دوباره کلاف‌ها را در مخلوطی از آب و آرد ریخته و سپس از این مخلوط خارج کرده و می‌چلانند.

بعد از شستن و خشک شدن، کلاف‌ها نزد استادان رنگرزی برده می‌شوند. استاد خالق، استاد حیدر و … اساتید رنگرزی با استفاده از روناس و نیل این کلاف‌ها را رنگ می‌کنند. پس از رنگرزی این کلاف‌ها به نزدیکی قنات پز برده می‌شوند و با آبی که از این قنات جاری است بخوبی شستشو داده می‌شوند تا جلا و درخشنده شوند.

نخ‌های رنگی هر کدام سرنوشت خاصی دارد، برخی می‌روند گره می‌شوند روی دار قالی، برخی گره‌های خوش رنگ گلیم و  جاجیم می‌شوند. آنهایی

که ظریف‌ترند می‌روند در جان تار و پودهای  چادر شب و  تاچه و جوراب و شال.

سامانی‌ها دستبافته‌های معروفی دارند همچون «جان جانه بوقچه»، « هفت رنگ» یا همان چادرشب، کوله بارچه، بقچه، ماشته و … .

اگر در فصل بهار گذرتان به این منطقه سرسبز و خوش آب و هوا بیفتد حتما چشم‌تان به پشم‌ریسی و پنه ریسی و رنگرزی طبیعی و منحصربفرد سامان خواهد افتاد که چنان هنرمندانه رنگ‌های بی‌بدیلی را خلق می‌کنند.

در پایان باید گفت رنگرزی طبیعی در استان چهارمحال و بختیاری که یکی از قطب‌های مهم در زمینه ریسندگی و بافندگی است سابقه بسیار طولانی دارد و مرغوبیت پشم، ریسندگی و رنگرزی طبیعی خامه‌ها شاید مهمترین عاملی است که فرش این منطقه را جزو بهترین قالی و دستبافته‌های کشور کرده است.

گزارش از ناهید صحرا نشین سامانی