از فرش پادرازی چه می‌دانید؟
فرش پادرازی را باید یکی از زیباترین دستبافته های تصویری ایران دانست، نقشه زیبا با آدمک‌هایی جالب که هر بیننده‌ای را جذب تماشای خود می‌کند.
اما این نقشه با آدمک‌هایی که کنار هم ایستاده‌اند متعلق به کدام منطقه و کدام ایل و طایفه است. این نقشه در بازار به قالی بلوچ مشهور است و برخلاف تصور برخی که خیال می‌کنند قالیچه های بلوچی در استان سیستان و بلوچستان بافته می‌شوند آنچه امروز مشخص است این قالیچه‌ها در محدوده‌ای خارج از این استان و از سوی بلوچان مهاجر به استان خراسان در اطراف تربت حیدریه، تربت جام، کاشمر و سرخس بافته شده و می‌شوند. باید به نکته مهمی اشاره کرد که بلوچ‌های استان سیستان و بلوچستان تا حدود زیادی سنت قالیبافی خود را از دست داده‌اند و بلوچ‌هایی که در استان‌های دیگر هستند همچنان قالیبافی می‌کنند.
از همه مهمتر اینکه بافت این نقشه‌ها را به طایفه بهلولی که اصالتا ترک زبان و کوچانده شده از استان فارس هستند، منتسب می‌کنند. قالیچه های پادرازی منطقه خراسان از سوی بهلولی‌ها بافته می‌شوند که همانطور که گفته شد یکی از تیره‌های قشقایی است و از شیراز به نوار مرزی کشور کوچانده شده‌اند و با توجه به اینکه شیعه مذهب هستند از آنچنان حساسیتی برای استفاده از تصاویر انسانی و حیوانی در بافته‌هایشان برخوردار نیستند.
نقشه پادرازی
نقوش فرش در طرح پادرازی فقط به صورت هندسی و با خطوط شکسته بافته می‌شوند. عمده بافت این نقشه‌ها در نوار شرقی کشور و توسط بلوچ‌های خراسان و مناطق فردوس، زیرکوه، خواف، باخزر، تربت جام و حیدریه بافته می‌شوند. طرح و نقش این فرش در منطقه زیرکوه و خواف و باخزر تقریبا مشابه یکدیگر است البته با کمی تفاوت در موتیف و رنگ‌بندی.
فرش‌هایی که در روستاهایی از زیرکوه بافته می‌شوند دارای نقوش کاملا مشابهی هستند و در رنگ‌بندی کمی متفاوتند. متن این فرش دارای ۳ آدمک که در وسط متن قرار گرفته‌اند و تقریبا بیش از یک دوم متن فرش را تشکیل می‌دهند. در این نقشه یک پنجم از فرم کلی بدن را پاها تشکیل می‌دهند و سر نیز همین نسبت را با بدن را دارد.
فرم سرها مربع شکل است. اگر آدمک‌های درون متن را از چپ به راست شماره‌گذاری کنیم آدمک ۱ و ۳ بلندقدتر از آدمک ۲ است و صورت سه رخ و کامل به صورت مربع است که بالای سر آنها یک حالت فرو رفته و برجسته بافته شده و تقریبا بدون گردن است که سر به شانه‌ها متصل است. اما آدمک ۲ دارای صورت ۵ ضلعی و تمام رخ و دارای گردن است اما فرم چشم‌ها و ابروهای همگی کاملا مشابه است دارای چشمان مربع شکل که امتداد بینی به ابرو وصل شده است. در تصویر آدمک ۱ و ۳ دست‌های آنها با هم زاویه قائمه تشکیل می‌دهد و آدمک ۲ دست‌ها کاملا به صورت عمودی و در هر ۳ آنها دست‌ها دارای ۳ انگشت است و به صورت کلی آدمک ۲ کوتاه قدتر از سایر آنهاست. پاها و کفش‌ها در هر سه کاملا مشابه است فقط در رنگ‌بندی و تزیین باهم متفاوتند.
رنگ لباس‌های آدمک ۱ و ۳ سورمه‌ای ولی آدمک ۲ بدنه و شلوار لاکی رنگ است و تزیین بدنه کاملا مشابه تزیینات زمینه است. شلوارها را با یک مربع که یک نقطه در وسط آن است تزیین شده‌اند. کفش‌ها کمی پاشنه‌دار و نوک تیز که به رنگ خاکی است بافته شده‌اند.
جمع‌بندی
فرش پادراز، گونه‌ای از فرش تصویری است که با طرح و نقش متفاوت در مناطق شرقی ایران به این عنوان خوانده می‌شود. فرش های پادرازی زیر مجموعه قالی بلوچی است که توسط طایفه بهلولی در نوار شرقی ایران بافته می‌شود. این طرح دارای آدمک‌هایی با بدن های کشیده و بلندی است که ساخته و پرداخته رویا و خیال بافندگان این طرح‌هاست.
عناصر و موتیف‌های موجود در متن و همین طور حاشیه آن متاثر از قالی‌های بلوچی است. این طرح در سایر مناطق ایران و همین طور در افغانستان بافته می‌شود. اما همه فرش‌هایی که با این طرح بافته می‌شوند دارای خصوصیات کلی مشترکی هستند ولی متناسب با منطقه بافت جزئیات آن همچون رنگ بندی، عناصر پرکننده متن، شلوغی و کم کار بودن فرش تغییر یافته و طبق سلیقه بافندگان آن مناطق بافته شده است.
این نقشه که عمدتا به صورت ذهنی بافته می شود، دارای نقوش هندسی است با موتیف‌ها و عناصرانسانی و حیوانی که به صورت انتزاعی بافته می شود. این فرش در نواحی شرقی به صورت قالیچه و بر روی دارهای افقی با مکانیسم تخت، تار و پرز پشمی وپود پنبه‌ای بافته می‌شود.
برگرفته از مقاله «تبیین و بررسی فرش پادراز بلوچی» از محمد امین حاجی‌زاده
