«قولتوق» فرشی در حاشیه

از فرش قولتوق یا قلتوق چه می‌دانید؟ فرش زیبایی که در استان زنجان بافته می‌شود ولی اسم آن کمتر از فرش‌های همچون زنجان و بیدگینه و بیجار شنیده می شود.

یکی از ویژگی‌های ویژه این فرش رنگ آبی فیروزه‌ای است که در متن و حاشیه گره می‌خورد و این فرش را بیش از بیش زیبا و چشم‌نواز می‌کند.

به گفته صاحبنظران حوزه فرش دستبافت، بی‌اهمیتی به این فرش منجر شده بافندگان این منطقه با الگوبرداری از نقوش سایر مناطق فرش خود را به نام این منطقه نفروشند.

تهیه گزارش از فرش قولتوق زمانی مدنظرمان قرار گرفت یکی از دوستانی که در کشور آلمان زندگی می‌کند از ما خواست تا برایش از فرش قولتوق تحقیق کنیم چراکه فرشی را به این اسم بیجار خریده و حالا مشخص شده که فرش بافت قولتوق است.

قولتوق را کم و بیش بازاری‌ها می‌شناسند ولی مردم تقریبا نه. به دلیل از دور خارج شدن فرش دستبافن از سبد خانوار به خاطر وضعیت اقتصادی، متاسفانه توجه به این نوع فرش و نقشه‌هایش مغفول مانده و تلاشی برای بازشناسی آن از سوی اهالی فرش صورت نمی‌گیرد.

باید از قولتوق برایتان بگوییم. قولتوق واژه‌ای است ترکی به معنای زیر بغل یا کنار دست. این منطقه در غرب شهر زنجان و در نزدیکی ایجرود و در مسیر شهر بیجار است. شاید همجواری با زنجان و کنار آن بودن باعث شده اسمش قولتوق باشد.

استاد یوسف صمدی بهرامی مدرس دانشگاه هنر تهران درباره فرش منطقه قولتوق می‌گوید: «نمی‌توان تاریخ دقیقی برای فرش قولتوق پیدا کرد چراکه قدیمی‌ترین فرشی که از این منطقه دیده‌ام زیر ۷۰ سال داشته مگر اورنکی که در اختیار دارم و قدمتش حدود ۱۱۰ سال است.

این منطقه معمولا فرش‌های تجاری تولید می‌کرده و می‌کند و فرهنگ قالیبافی آن تحت تاثیر قالیبافی بیجار است و ویژگی فرش این منطقه لول بافت، پر تراکم، سنگین و سفت است چیزی شبیه به فرش بیجار اما نقوش آن با کمی تفاوت.

رنگ‌های آبی فیروزه‌ای، نارنجی از رنگ‌های مخصوص بافندگان قولتوق است که معمولا شیمیایی هستند. نخ مورد استفاده در این قالی‌ها هم کیفیت متوسطی دارند.»

طرح و نقش این فرش‌ها معمولا متنوع و به شیوه ذهنی‌بافی، هندسی و گاهی اورنک بافی بوده است. تبرزینی، لچک و ترنج، گل میرزاعلی، و بتازگی ترنج‌دار شمسه‌ای از نقش‌های مهم فرش این ناحیه است. در حاشیه این فرش ها نقش‌های لاک پشتی، گل سیب، بر گی و گل سیب و فرهاد میرزا بافته می‌شود.

رنگ فرش‌های منطقه قولتوق درخشندگی خاصی دارند. در این ناحیه از ۸ تا ۱۲ رنگ استفاده می‌کنند که اغلب تیره است اما رنگ آبی فیروزه‌ای در این میان نقشی اساسی دارد.

سئوال اینجاست چرا فرش قولتوق از نام و نشان کافی برای معرفی کردن خود برخوردار نبوده است؟ استاد بهرامی با اشاره به اینکه فرش منطقه قولتوق تحت تاثیر مناطق قالیبافی دیگر از جمله زنجان بیجار و بیدگینه قرار گرفته است، عنوان می‌کند:« فرش این منطقه با وجود بیجار و زنجان نتوانسته در میان این دو قد علم کند به همین خاطر است که تقریبا گمنام مانده.

از طرفی قالیبافان این منطقه که فرش تجاری تولید می‌کنند از نقوش بیجار برای بافت استفاده می‌کنند و اگر قالی‌شان از کیفیت خیلی خوبی برخوردار باشد به اسم فرش بیجار فروخته می‌شود.

چند سال پیش که فرش‌ به آلمان صادر می‌شد برخی از تجار فرش قولتوق را به خاطر شباهت در نقشه و تراکم به اسم فرش بیجار می‌فروختند.»

درباره ابعاد فرش قولتوق باید به دوذرعی، ذرع و نیم، ذرع و چارک، خرک، پشتی، پادری، و کناره اشاره کنیم است که بخشی از آن به شیوه تخت باف با شیرازه ای از موی بز یا پشم گوسفند بافته می شود و بخشی دیگر به شیوه دوپود لول بافت با تار و پود پنبه‌ای و رج شمار پایین.

اما چطور باید فرق بین فرش قولتوق و بیجار را از هم متوجه شویم. به گفته صمدی بهرامی گذشته از شباهت‌های این دو فرش یکی از تفاوت‌ها در شیوه بافت است؛ نوع گره زدن بافندگان قلتوق و بافندگان بیجاری متفاوت است و آنهایی که به شیوه بافت آشنایی دارند می‌‌توانند این تفاوت را متوجه شوند.