فرش دستبافت نیاز به حمایت دارد

چرا فرش دستبافت طی چند سال گذشته دچار افول شده و جایگاهش در بازار داخلی و خارجی کمتر از گذشته شده است؟ چطور می‌توان در رقابت نابرابر فرش دستبافت و ماشینی از این هنر- صنعت کهن کشورمان حمایت کرد؟ آیا کم رونق شدن این بازار ربطی به تغییر سلایق مشتریان، گرانی یا نداشتن جذابیت آن دارد؟

سئوالات و البته نظریات مختلفی در این حوزه وجود دارد و در مقابل انتقادات و پیشنهادهای فراوان. در این گزارش دکتر الهه ایمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر شیراز به این سئوالات پاسخ می‌دهد و راهکارهایی برای برون رفت از این مشکل پیشنهاد می‌دهد.

جایگاه فرش دستبافت ایران

هنر هیچوقت جایگاه خود را از دست نمی‌دهد. فرش که قدمتی چند هزار ساله دارد توانسته با تغییر سبک زندگی و حتی فرهنگی همچنان جایی در زندگی ایرانیان و حتی مردم سایر کشورها داشته باشد. در جامعه پسا مدرن، مردم به دنبال بازگشت به اصل و ریشه خود هستند و سبک زندگی به شیوه‌‌ای محسوس بسوی سادگی و گریز از پیچیدگی بصری پیش می‌رود.

فرش ایرانی که نشانه‌ای از هویت ایرانی است در طول قرون گذشته مشتریان زیادی داشته همانطور که در دوران قاجار بسیاری از تجار اروپایی برای غافل نماندن از این ره‌آورد شرقی به ایران سفر می‌کردند و با خود قالی ایرانی می‌برند. برای آنها پهن شدن این قالی در خانه‌شان یک افتخار محسوب می‌شده.

فرش ایرانی همچنان در سراسر جهان اسم و رسم خود را دارد ولی کشورهایی همچون هند و پاکستان و حتی ترکیه در تلاش هستند تا این خوشنامی را از کشورمان بربایند و البته چیزی نمانده تا پیشی بگیرند.

دلایل کاهش خرید و فروش قالی در بازار

دکتر ایمانی در این باره با اشاره به رکود در ۲ بازار داخلی و خارجی این دلایل را چنین عنوان می‌کند: «در بازار داخلی کنترل و توان بازار در دست ماست ولی از میزان تولید فقط ۱۵ درصد در بازار داخلی تقاضا وجود دارد و در بازار خارجی عرضه بنابر سیاست و وضعیت اقتصادی جهان است. تحریم‌ها در این زمینه بسیار تاثیرگذار بوده و صادرات ما را از ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار به زیر ۵۰۰ میلیون دلار رسانده است.

باید بگویم دلایل کاهش خرید و فروش فرش دستبافت عوامل مختلفی دارد همچون تغییر فرهنگ در استفاده از فرش به عنوان کف‌پوش، گران بودن فرش دستبافت نسبت به ماشینی، افزایش تبلیغات فرش ماشینی در رسانه‌ها و معابر شهری، نبود فرش‌های دستبافت بر اساس ذائقه نسل جدید و … .

به این نکته اشاره کنم که تغییر نوع معماری و طراحی فضای داخلی خانه‌ها خواسته یا ناخواسته نقش فرش را کمرنگ کرده است. زمانی مردم روی فرش می‌نشستند ولی با فراگیر شدن استفاده از مبل دچار تغییر سبک زدندگی شده‌ایم و از قالی برای پر کردن همه فضای کف خانه استفاده نمی‌کنند. از طرفی کارخانه‌های فرش ماشینی با تبلیغات فراوان توانسته‌اند مشتریان زیادی را جذب کنند.»

به گفته دکتر ایمانی، صادرات فرش ماشینی در سال گذشته نزدیک به ۴۰۰ میلیون دلار بوده و در رقابت با فرش دستبافت است. حدود هزار کارخانه کوچک و بزرگ در زمینه فرش ماشینی در کشور فعالیت می‌کنند که ۷۰۰ واحد آن در کاشان است.

عوامل موثر بر کاهش مصرف فرش دستبافت

در تحقیقی که چند سال پیش توسط یکی از پژوهشگران حوزه فرش از ۸۰۰ مشتری متقاضی فرش یا بهتر است بگوییم کف‌پوش صورت گرفت ۶۳ درصد از مشتریان به دلیل گران بودن فرش ماشینی تمایل داشته‌اند که فرش ماشینی بخرند. ۱۶ درصد به این دلیل فرش ماشینی خریده‌اند که نقوش و رنگ آن با دکور و مبل‌هایشان هماهنگ بوده و ۱۰ درصد نیز در دسترس بودن فروشگاه‌های فرش ماشینی را علت اصلی خرید این نوع کف‌پوش عنوان کرده‌اند.

در مقابل این پیشروی قالی ماشینی باید به موانع فرش دستبافت هم بپردازیم. تحریم‌ مهمترین عامل صادرات فرش در بازار خارجی بوده که صدمات فراوان و حتی غیر قابل جبرانی را رقم زده است.

بازار فرش‌های پاکستان و هندوستان و ترکیه با توجه به ارائه خدماتی همچون تخفیف در بلیت هواپیما، هتل، باربری و حتی قیمت فرش بازار خارجی ایران را دچار چالشی شدید روبه‌رو کرده  است.

اما در بازار داخلی سنتی و تکراری بودن نقوشی که مورد پسند نسل و ذائقه جدید نیست، کاهش تعداد تمرکز کارگاه‌های قالیبافی برای عرضه فرش، گران شدن مواد اولیه تولید فرش و بهره نبردن از طراحان نقوش فرش این هنر- صنعت را دچار مشکل کرده است.

راهکارهای حفظ جایگاه فرش

به گفته دکتر ایمانی چند راهکار برای حفظ جایگاه قالی ایران وجود دارد که باید از سوی مسئولان دولتی بویژه مرکز ملی فرش ایران به آن رسیدگی شود که عبارتند از:

– کاهش قیمت اولیه مواد و ابزار قالیبافی

– اصلاح قوانین برای تاسیس کارگاها و تخفیف در هزینه‌های انرژی همچون برق و آب و گاز و …

– حذف مالیات که قیمت تمام شده فرش را کاهش خواهد داد.

– حمایت ارزی از تجار فرش.

– حمایت از نمایندگاه جامعه فرش برای اعزام به نمایشگاه بین‌المللی در سایر کشورها.

نکته قابل تاملی که مسئولان باید به آن توجه کنند این است که کشورمان در نمایشگاه‌های بین‌المللی با توجه به اینکه مقام اول صادرات فرش در جهان را دارند ولی متراژ و تعداد غرفه‌هایشان به مراتب به نسبت سایر کشورها کمتر است. به عنوان مثال در نمایشگاه بین‌المللی که در سال ۲۰۱۷  آلمان برگزار شد کشور هندوستان ۲۰۰ غرفه، آلمان ۷۰ ، چین ۶۵، ترکیه ۳۴  و ایران با ۱۱ غرفه در وسط این جدول قرار گرفته است!

تبلیغات

فرش دستبافت تولیدکنندگان کوچکی دارد که در مقابل کارخانه‌های بزرگ فرش ماشینی توانایی پرداخت هزینه تبلیغات را ندارند. آنها برای دیده شدن نیاز به تبلیغات دارند. تلویزیون، مترو، معابر شهری، رسانه‌ها و مجلات می‌توانند در این حوزه کمک فراوانی به این جامعه کنند.

دکتر ایمانی در این باره می‌گوید:«می‌توانیم از صدا و سیما بخواهیم که در برخی لوکشین‌ها از فرش یا تابلوفرش دستبافت استفاده کنند و اقناع و تبلیغ کنند. می‌توان در کنسرت‌ها، فرش را روی سن پهن کرد، از مجلات داخلی و خارجی برای تبلیغ فرش مان استفاده کنیم و مخاطب خود را بسوی این کالای هنری و ارزشمند هدایت کنیم.

باید در این مسیر از طراحان فرش که متاسفانه برخی از آنها جذب کشور ترکیه شده‌اند، بهره ببریم. باید در کنار نقوش سنتی و قدیمی طرح‌های مدرن هم وارد برای اقناع مشتری وارد کنیم. نیاز داریم جامعه فرش و مرکز ملی فرش ایران به عنوان متولی وارد عمل شوند تا جایگاه فرش را احیا کنند. باید فرش دستبافت را حمایت کرد.»