روزهای خوش در انتظار زیلو
چیزی نمانده بود فاتحه زیلوبافی در میبد خوانده شود. هنری که در طول قرون گذشته با چالش‌های بسیاری روبه‌رو بود. دهه ۸۰ زیلوبافی در آستانه انقراض قرار گرفت. بسیاری از استادکاران بخاطر کهولت سن، رکود بازار و عدم تمایل جوانان برای فراگیری آن، دست از کار کشیده بودند. در همان سال‌ها موزه‌ای در میبد راه‌اندازی شد به عنوان موزه زیلو که دستکم دستبافته‌ای به نام زیلو را در خود نگهداری کند برای آیندگان که بدانند در شهرشان زیلو بافته می‌شد.
اما با تلاش بسیاری از دلسوزان و دغدغه‌مندان فرهنگ و هنر، زیلو از خطر انقراض رهایی یافت و اکنون با سعی و همکاری هنرمندان، مردم و مسئولان این هنر در حال سرپا شدن است ولی همچنان نیازمند کمک.
اکنون دو سال از ثبت شهر میبد استان یزد به عنوان شهر جهانی زیلو می‌گذرد. هنری که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی قدمتی پیش از اسلام دارد. این هنر بافندگی که پس از پهن شدن زیلوهای چشم‌نواز در حسینیه امام خمینی(ره) و حسینیه جماران شهرت آن بیشتر از پیش شد در مقابل با شیوع کرونا و رکود تولید و فروش، همچنان ایستادگی می‌کند. مهندس علیرضا نقوی، شهردار شهر جهانی میبد درباره فعالیت‌هایی که برای معرفی زیلو در کشور و حتی جهان در دستور کارشان است برایمان می‌گوید.
«پروسه ملی شدن شهر میبد به عنوان شهر زیلو و در ادامه با جهانی شدن حدود یکسال زمان برد. شهرداری میبد هم به عنوان یکی از رکن‌های اصلی برای پیشبرد اهداف شهر جهانی فعالیت‌های خود را توسعه داد. ما برای سرعت بخشیدن به اقدامات‌مان دبیرخانه‌ای تشکیل دادیم و ارتباط‌ها را با عامل توسعه خوشه زیلو، فرمانداری، اداره میراث استان، صنف زیلوبافان و … به نزدیک‌ترین حد رساندیم.
در ابتدای راه و با توجه به اینکه نیاز بود از زیلوبافان حمایت شود با تعاملی که با صندوق توسعه امید صورت گرفت ۵ میلیارد تومان تسهیلات برای هنرمندان این هنر در نظر گرفته شد. این تسهیلات برای خرید تجهیزات، سرمایه در گردش و توسعه زیلوبافی در میبد و روستاهای اطراف صورت گرفت. ما در گام بعدی با همکاری سایر نهادهای متولی، رشته زیلوبافی را در دانشگاه میبد در مقطع کاردانی و کارشناسی ایجاد کردیم.
در ادامه با همکاری اساتید زیلوبافی ۹ تن از نوجوانان و جوانان روشندل میبدی تحت آموزش زیلوبافی قرار گرفتند و با توجه به توانمندی این عزیزان، آموزش‌ها موفقیت‌آمیز بود و آنها وارد بازار کار شده‌اند و در حال تولید زیلو هستند.»
مهندس نقوی در ادامه درباره معرفی زیلو به عنوان یک دستبافته کهن و قدمت‌دار به کشورهای دیگر عنوان می‌کند: «سال گذشته نشست‌های تخصصی در زمینه صنایع دستی در کشورهای چین و مالزی برگزار شد و نمایندگان میبد نیز در این نشست‌ها حضور داشتند و این دستبافته را به عنوان فرش سلامت و ارگانیک به نمایندگان سایر کشورها معرفی کردیم. در این زمینه یکی از استادکاران توانمند شهر را با خودمان به این دو کشور بردیم تا هنر بافتن این دستبافته زیبا و بی‌مانند را به رخ دیگران بکشیم.
اما چرا زیلو را به عنوان فرش سلامت معرفی کردیم؛ این سئوالی بود که آنجا هم مطرح شد. باید گفت تار و پود و نخ زیلو همگی از پنبه است و رنگرزی آن هم گیاهی است. زیلو در زمستان گرما را به خود جذب می‌کند و در تابستان خنک است و طول عمر بسیار بالایی دارد. در گذشته وقتی زیلویی از بین می‌رفت آن را زیر درخت دفن می‌کردند چراکه کود مقوی برای درختان محسوب می‌شود.»
شهردار میبد با اشاره به اینکه پس از جهانی شدن این شهر، اتفاقات خوبی در رابطه با توسعه زیلوبافی در این منطقه رخ داده است، می‌افزاید: «با کمک مردم، هنرمندان و مسئولان اتفاق خوبی در حوزه زیلوبافی صورت گرفته است به عنوان مثال افزایش ۸۰ درصدی برپا شدن دستگاه‌های زیلوبافی در میبد و شهرهای اطراف اتفاق بسیار خوبی است و نشانگر این است که افراد جدیدی وارد این عرصه شده‌اند. البته ضعف‌هایی هم در این رابطه داریم ولی در آینده بسیار نزدیک آنها هم رفع خواهند شد به عنوان مثال در زمینه مستندسازی تاریخ شفاهی، زندگینامه هنرمندان این رشته و بحث‌های علمی با چالش‌هایی روبه‌رو هستیم که به زودی اتفاقاتی خوبی در این موضوعات هم رخ خواهد داد.»
درباره افزایش صادرات و توسعه زیلوبافی از مهندس نقوی می‌پرسیم. وی در این باره می‌گوید: «روند جهانی شدن میبد به عنوان شهر زیلو به سرعت بود و باید گفت این شهر و امکاناتش آمادگی لازم را نداشتند. ما برای کمک به توسعه و صادرات در پی برندسازی هستیم و افزایش کیفیت بسته‌بندی محصولات چه در حوزه زیلو و چه در حوزه سفال. در ادامه با ایجاد شبکه مارکتینگ و استفاده از پتانسیل استارت‌آپ‌ها به دنبال بازارهای فرا محلی و حتی فرامرزی هستیم.»
اما خبری که شاید برای علاقمندان به هنر و فرهنگ جالب باشد خواهرخواندگی دو شهر میبد و شهر «فاینزای» ایتالیاست. شهردار میبد در این باره عنوان می‌کند: «این شهر از نظر قدمت و جمعیت هم‌پای میبد است و در تولید سفال با ما اشتراکات زیادی دارد. قصد داریم فارغ از مشکلات سیاسی با صادارت و معرفی زیلو و سفال میبد بستر لازم در این زمینه را فراهم کنیم. بنظرم اینچنین فعالیت‌هایی به معرفی زیلوی میبد کمک بزرگی خواهد کرد.»
شهردار میبد در پاسخ به سئوال ما درباره اینکه برای معرفی زیلو در سطح شهر از چه المان‌هایی بهره می‌برند، چنین می‌گوید: «میدانی را در میبد با المان زیلو احداث کرده‌ایم و سعی داریم نقشمایه‌های مختلف زیلو را در معابر اصلی شهر طراحی و نصب کنیم. یکی از فازهای مجموعه تفریحی و رفاهی بام میبد را هم به باغ زیلو اختصاص داده‌ایم و این را باید بگویم همه شاخه‌های روشنایی بام میبد را مزین کرده‌ایم به نقشمایه‌های زیلو.»
مهندس نقوی در انتهای مصاحبه با اشاره به اینکه روزهای روشنی در انتظار هنر زیلوبافی میبد است، خاطرنشان می‌کند: « در حالی که تصور بسیاری این بود که کرونا ما را با مشکلات بسیاری روبه‌رو کرده است ولی باید بگویم فرصتی هم شد تا در زمینه برندسازی، افزایش کیفیت زیلوها و شناسنامه‌دار کردن آنها اقدامات نتیجه‌بخشی صورت بگیرد و در آینده بسیار نزدیک منتظر شنیدن اخبار خوب از زیلوی میبد باشید.»
