گره ترکی و فارسی در فرش ایرانی

گلچه فرش: وقتی می‌گویند فرش هریس آذربایجان ترکی‌بافت یا فرش کرمان فارسی‌بافت است دقیقا از چه چیزی می‌گویند؟ یعنی فرش‌های به سبک فارسی یا ترکی بافته می‌شوند؟ در این گزارش از گره ترکی و فارسی در فرش ایرانی برایتان می‌گوییم، گره‌هایی که فرش‌های زیبا با سبک‌های گوناگونی را به ارمغان می‌آورند.

سفر به گذشته و بررسی گره‌های قدیمی‌ترین فرش کشف شده در جهان نشان می‌دهد فرش پازیریک با قدمتی دستکم ۲۵۰۰ ساله به شیوه گره ترکی بافته شده است! اما این سئوال ذهن خیلی از ما را درگیر خود می‌کند مگر آن زمان ترک‌ها در منطقه جغرافیایی ایرانی‌ها حضور داشته‌اند که گره‌های فرش‌های ایرانی به سبک آنها بوده؟

گره ترکی یا متقارن

این اشتباهی رایج است که به گره‌های متقارن ترکی بافت می‌گویند چراکه دستکم ۲۵۰۰ سال در ایران اقوام آذری و بختیاری، کردها و عشایر  به فرش‌ها را به روش گره متقارن می‌بافته‌اند و البته می‌بافند. هنوز کسی نمی‌داند چرا این گره به اشتباه به گره ترکی‌بافت مشهور شده است.

گره متقارن محکمترین گره‌ای است که به چله قالی زده می‌شود. در گره متقارن نخ از وسط دو چله عبور می‌کند و پس از دور زدن آنها از میان آنها بیرون می‌آید. وقتی یک سر نخ را بکشید گره محکم می‌شود.

بسیاری از فرش‌هایی که در مناطق کردستان، آذربایجان و

ها بافته می‌شود به این سبک است و هیچ ارتباطی به ترک بودن و فارس بودن ندارد و به نظر بسیاری از پژوهشگران هنر- صنعت فرش این اصطلاح به اشتباه رایج شده است.

گره فارسی یا نامتقارن

باید از گره نامتقارن که به فارسی‌بافت مشهور است اشاره کنیم. این گره هم به ۲ گره از چپ و از راست تقسیم می‌شود. در این روش نخ دور یکی از چله‌ها پیچ می‌خورد و سر دیگر نخ آزاد است. بیشتر مناطقی که از این گره استفاده می‌کنند معمولا از گره فارسی از چپ استفاده می‌کنند و ۲ ایل افشار و ترکمن از گره فارسی از راست استفاده می‌کنند. البته برخی از طایفه‌های ترکمن از جمله «یموت» و «تکه» از ۳ روش متقارن، متقارن از چپ و راست بهره می‌برند.

در حال حاضر بافندگان مناطقی همچون اراک، همدان، کرمان، خراسان، اصفهان، قم به دار قالی‌هایشان گره نامتقارن یا همان فارسی می‌زنند. در برخی از مناطق ترکیه و در شمال چین و حتی افغانستان استفاده از گره فارسی بسیار رایج است.

کدام گره استحکام بیشتری دارد؟

بنابر گفته کارشناسان فرش گره متقارن محکمترین گره است و جواب خود را در قدمت چند هزار ساله خود پس داده‌اند. این گره به قالی انسجام بیشتری می‌دهد ولی در مقابل گره‌های فارسی از ظرافت و ضخامتی کمتری برخوردار است و به نسبت به فرش‌هایی که با گره متقارن بافته شده است از عمر کمتری برخوردار هستند.

البته باید به این نکته اشاره کنیم که نوع پشم، پوددهی، نوع بافت و نحوه مراقبت از فرش در میزان عمر آن از اهمیت فراوانی برخوردار است.

گره‌های متقارن و نامتقارن از کجا قابل تشخیص هستند؟

برای اینکه بدانید فرشی که زیر پایتان است با چه گره‌ای بافته شده نیازی نیست پشت فرش را ببینید چون هرگز متوجه نخواهید شد؛ کافی است پرز فرش را بسوی چله خم کنید و به بن و ریشه پرزها دقت کنید. اگر دو نخ از یک چله بیرون آمده باشند حتما گره متقارن دارند ولی اگر یکی از زیر و دیگری از کنار بیرون آمده باشد گره فارسی است.