تکنیک های شستشو و درخشندگی فرش

از شیوه‌ های شستشو و درخشندگی فرش در قالیشویی ها چه می‌دانید؟ آیا می‌دانید فرش ها بر اساس نو و کارکرده بودن، ظریف بافت و درشت بافت بودن، آسیب دیده و پوسیده بودن شستشوی متفاوتی دارند؟

البته این را باید گفت قالیشویی در کشورمان بیشتر به کسب تجربه متکی است تا علم و دانش جدید روز دنیا. نکته‌ای که قالیشویان آن را در الویت کار خود قرار می‌دهند، شناخت کامل از فرش مناطق، سبک بافت، رنگرزی و اعلاء یا نامرغوب بودن فرش‌هایی است که قرار است رنگبرداری، لکه برداری، اعلاشور، کهنه شور یا … شوند.

لعیا خسروی، مدرس دانشگاه در رابطه با قالیشویی و عملیات‌های مختلف در روند شستشو و ترمیم فرش برایمان می‌گوید.

پرداخت و شستشوی فرش‌های نو

باید گفت معمولا دو گونه فرش برای شستشو یا سایر عملیات‌های مربوط به فرش به قالیشویی می‌روند؛ فرش‌های نو که هنوز پرزهای اضافه آنها قیچی نخورده‌اند و فرش‌های کارکرده و کهنه.

فرش‌های نو در ابتدا با دستگاهی به نام «ماکو» پرداخت می‌شوند و پرزهای اضافه آنها برداشته می‌شود و به قول معروف رنگ و نقشه فرش باز می‌شود. بعد از آن نوبت به مرحله‌ای است به نام « کز دادن »؛ در این مرحله یکی از کارگران با تجربه با استفاده از آتش که از مشعلی کوچکی بیرون می‌آید از فاصله‌ای مناسب پرزهای پشت و روی فرش را می‌سوزاند.

این مرحله باید با حساسیت دقیقی صورت بگیرد چراکه در صورت نزدیک شدن شعله آتش به نخ‌ها و حتی ریشه فرش، احتمال آسیب رسیدن به فرش وجود دارد بنابراین افراد متخصص پیش از اینکار ابتدا ریشه‌ها را به داخل می‌گذارند که آتش نگیرند. در مرحله بعد پشت و روی فرش جارو می‌شود تا خاکستری لا به لای گره‌ها باقی نماند.

اما بعد از طی شدن این مراحل فرش به قسمتی می‌رود که به اصطلاح می‌گویند « اعلا شور». فرش را خیس می‌کنند و با استفاده از مواد شیمیایی رایج آن را می‌شویند تا رنگ‌های اضافه، پرزهای مازاد از فرش جدا شوند تا دستبافته تمیز، نرم و خوش آب و رنگ شود. این کار معمولا با بیلی به نام کج بیل یا دستگاه صورت می‌گیرد.

بقیه مراحل عملیات شستشوی و درخشندگی فرش همانی است که فرش‌ها دست دوم، کهنه و آسیب‌دیده طی می‌کنند که در ادامه به آن می‌پردازیم.

شستشو و لکه ‌برداری از فرش های دست دوم

فرش‌های دست دوم شاید کار بیشتری برای شستشو یا لکه‌برداری و مرمت دارند. قالی‌های ظریف بافت و درشت بافت، کهنه و پوسیده از هم جدا می‌شوند چرا که باید با حساسیت بیشتری به نسبت قالی‌های نو شسته شوند.

فرش‌های درشت بافت در صورت نیاز برای خاک گیری وارد محفظه‌ای استوانه‌ای مشبک می‌شوند و دستگاه با چرخیدن خاک آنها را می‌گیرد. بعد از این مرحله وارد حوضچه آب و شوینده می‌شوند.

اما فرش‌ های ظریف بافت یا فرش‌ های آنتیک به دلیل اینکه شاید آسیب ببینند اینگونه خاک گیری نمی‌شوند بلکه دستگاه ویبراتور با تکان‌های کوچک گرد و خاک را از لای تار و پود بیرون می‌کشد و مکنده‌ای نسبتا قوی، گرد و خاک را جدا می‌کند.

گاهی فرش‌ های خانگی که روی آن چایی یا مواد دیگری ریخته شده به قالیشویی فرستاده می‌شود. این قالی‌ها پیش از شسته شدن در قسمتی تخصصی در قالیشویی ابتدا لکه برداری یا رنگبرداری می‌شوند.

عملیات های گوناگون روی فرش

اما عملیات‌های تخصصی دیگری روی فرش های نو یا دست دوم و حتی آنتیک صورت می‌گیرد که بیشترشان جنبه تجاری دارد. اعلاشور، طلاشور، چای شور، پرمنگنات شور، براق شور، آنتیک شور و سفیدگری از جمله این عملیات‌هاست. در ادامه به برخی از این شورها اشاره می‌کنیم.

براق شویی

برخی از بافندگان برای اینکه فرش‌هایشان از لطافت بیشتری برخوردار باشد و نقوش آن براق‌تر شوند از قالیشوی می‌خواهند فرش را براق‌ شور کنند. در این روش قالیشوی با استفاده از کلر و طی یک عملیات شستشو فرش را براق شور می‌کنند. در این عملیات رنگ فرش ثابت می‌شود و رنگ‌های اضافی از آن بیرون می‌رود و دستبافته نرم می‌شود اما یکی از معایب آن زرد شدن سفیدی فرش است. رنگ سفید به کرم یا زردی تغییر می‌کند.

این روش برای فرش‌هایی که رنگ مایه کرم یا سفید دارند همچون قالی کاشان به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.

استفاده از هیدرو سولفیدت سدیم

این روش برای لکه‌ برداری از رنگ های مازاد در فرش های رنگ روشن بویژه سفید و کرم استفاده می‌شود. استفاده بیش از حد هیدرو باعث سوزاندن نخ می‌شود و باید مقدار کافی از آن بر اساس نوع فرش و بافت استفاده شود. در قالیشویی ها از هیدرو برای رنگ های تیره و قرمز و لاکی به هیچ وجه استفاده نمی‌کنند چراکه رنگ‌ها را تغییر می‌دهد. به عنوان مثال رنگ قرمز را به نارنجی تبدیل می‌کند.

در فرش‌های نیشابور که رنگ آنها ثبات کمتری نسبت به فرش های دیگر دارند این روش اصلا توصیه نمی‌شود و برای شستشو معمولا از خمیر صابون بهره می‌برند.

سود کاستیک

این سود سوزآور است و پروتیین موجود در پشم را از بین می‌برد. قالیشویان برای براق کردن فرش و از بین بردن رنگ‌های مازاد از سطح رویی فرش از این سود استفاده می‌کنند. باید گفت که پشم از فلس‌های زیادی تشکیل شده و این سود فلس‌ها را از بین می‌برد و باعث درخشندگی پشم می شود. استفاده بیش از حد از سود کاستیک منجر به خورده شدن پشم و در نهایت آسیب جدی در فرش می شود.

چای شویی

برای کهنه نشان دادن رنگ ها از چند تکنیک استفاده می‌شود که یکی از آنها چای شوی کردن است. به این ترتیب که قالیشوی چایی دم می‌کند و روی فرش می‌ریزد تا دقایقی روی آن بماند و چایی رنگ فرش را تثبیت و آن را کهنه تر نشان می‌دهد. بعد از این مرحله فرش را زیر تیغ آفتاب می‌اندازند تا چایی اثر بیشتری روی سطح قالی داشته باشد.

پرمنگنات شویی

در این روش قالیشوی برای پخته تر کردن رنگ ها از پرمنگنات بهره می برد. این ماده رنگ ها را زنده و شفاف‌تر می‌کند ولی ماندگاری زیادی ندارد و حداکثر ۶ ماه بیشتر دوام ندارد و فرش اگر نیاز به شستشوی دیگری داشته باشد پرمنگنات در همان شور اول از بین می‌رود.

آنتیک شویی و سفیدگری

مخرب‌ترین عملیاتی است که روی فرش صورت می‌گیرد. فرش کهنه یا آنتیک را توی حوضچه های اسیدی می‌اندازند تا رنگ‌هایش را بطور کلی از بین برود. فرش وقتی از حوضچه بیرون می‌آید رنگی ندارد و سفید است. آن زمان با شابلون زمینه و متن را با رنگ های مورد نظر رنگ می‌کنند که مشتریان خاص خودش را دارد.

آبکشی فرش

بعد از مراحل مختلفی که هر فرش در قالیشویی می‌گذارند نوبت به آبکشی می‌رسد. در این مرحله وسط آنها پارچه ای انداخته می‌شود برای پیشگیری از رنگ دادن فرش. بعد آن را درون دستگاهی دایره شکل به نام سانترفیوژ می‌اندازد و این دستگاه با چرخیدن آب مازاد را از فرش می‌گیرد.

قالی ها بعد از این مرحله فرچه می‌خورند تا پرزها در جهت خواب فرش ثابت شوند. بعد از این کار در صورتی که هوا سرد یا بارانی باشند به گرمخانه می‌روند تا از میله‌های افقی آویزان شوند  و با گرما و هوادهی خشک شوند. در تابستان هم در فضای باز فرش ها خشک می‌شوند.

پرداخت پایانی

حالا کار فرش تمام شده ولی شستشویی که از سر گذرانده باعث شده که پرزها کمی نامرتب باشند. کارگر متخصصی با استفاده از پرداخت فرش را پرداخت می‌کند و کار به پایان می‌رسد.

باید گفت همه مراحل شستشو و درخشندگی فرش باید با دقت و حساسیت صورت بگیرد چراکه گاهی بی‌اهمیتی به این موراد باعث آسیب رسیدن به فرش می‌شود.